ΔΗΜΟΣ ΛΑΚΚΑΣ ΣΟΥΛΗ (Ή ΣΟΥΛΙΟΥ)

1. Εννοιολογικά
Με την πρόσφατη μετονομασία του Δήμου Δερβιζιάνων σε Δήμο Λάκκας Σουλίου, έγινε μία έγκαιρη και ορθή Διοικητική επέμβαση ιστορικής και γεωγραφικής προσέγγισης.
Η Λάκκα Σούλη , ως βάση δημιουργίας του Τετραχωρίου στην αρχή, από τον 15ον αιώνα και ως σταθερή ενδοχώρα μέχρι τα νεώτερα χρόνια, θεωρείται και είναι η πιο ιστορική περιοχή του Νεώτερου Ελληνισμού.
Αλλά και η γεωγραφική προσέγγιση είναι σωστή,ως Λάκκα, ως τόπος της πραγματικής Αχερουσίας Λίμνης,για την οποία υπήρχε παλαιότερη δοξασία ότι ήταν η λίμνη των Ιωαννίνων.(Ηπ.Χρον.1926,σελ. 80).
Η επιλογή της έδρας στα ιστορικά, με διοικητική παράδοση Δερβίζιανα ,είναι δικαιολογημένη.
Τα Δερβίζιανα για ιστορικούς λόγους μπορούσαν στη 10ετία του 1950 να είχαν μετατραπεί από Κοινότητα σε Δήμο προς γενικότερο όφελος της περιοχής.
Το όνομα Δερβίζιανα,δεν έχει καμιά σχέση με το Δερβίσης, διότι πριν εγκατασταθούν στην Ήπειρο Μωαμεθανοί, τρία χρυσόβουλλα, του1319,του1321 και του 1361 του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου και του Δεσπότη Παλαιολόγου Συμεών του Σέρβου, αναφέρονται για την περιοχή και ανάμεσα στις λέξεις Ζώριστα,Βαρυάδες,επισκοπής Σειστρουνίου διακρίνεται και η λέξη Τρινόβιανα.(Ηπειρ.Ημερολ.1914,αρ.βιλ.1681,σελ.47).
Η Λάκκα ΣΟΥΛΗ,( αρχαία ονομασία Σελλαϊδα) ,αναδεικνύει ιδιαίτερα τα Δερβίζιανα ως κέντρον της ευρύτερης του Δήμου περιοχής Λάκκας Σουλίου, ως συνέχεια ιστορική του ΝΔ τμήματος της Τσαρκοβίστας,όπως ήταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Διατήρησαν την πρωτεύουσα θέση τους και αργότερα μέχρι τα πρόσφατα χρόνια,με τη δημιουργία της Επαρχίας Δωδώνης.
(Αραβαντινός-Λαμπρίδης-Ηπειρωτική Εταιρεία Αθηνών,--Επιτροπή εξακριβώσεως θυμάτων 1945.)
Η έννοια Λάκκα Σούλη ως γεωγραφικός όρος ανταποκρίνεται και ως προς τον τον προσδιορισμό της περιοχής από τον Ερευνητή της Ηπείρου καθηγητή Ν.G.ΗAMMOND ,(Oxford press,19670),ως περιοχή που τα νερά της σχηματίζουν τον ρου του Άνω Αχέροντα.,δηλαδή από τις Πύλες του Άδη μέχρι την Βρυζάχα,(αρχαία ονομασία Αλυσός,) με υψόμετρο 1615μ. και μέχρι την Ολύτσικα, (αρχαία ονομασία, Τόμαρος,Τομούρος,Τμάρος=ιερό όρος,τόπος επίκλησης,τόπος προφητείας,εξορκισμού, πελειάς και ιέρεια Τιμαρέτη σελ.248,249Η) υψόμετρο1816μ.

Η λέξη Λάκκα πελασγοαρχαιοελληνικής προέλευσης σημαίνει μεγάλη έκταση εδάφους που σχηματίζει κοίλωμα σε σχέση με τα γύρω έδάφη,όπως ακριβώς είναι η περιοχή του νεοσύστατου Δήμου.
Από την ίδια γλωσσική ρίζα προέρχονται και οι λέξεις λάκκος, λακκούβα,λάκκωμα και από συμφυρμό η λέξη γούβα.
Επίσης η λέξη έχει περάσει και στις νεώτερες ευρωπαϊκές γλώσσες,όπως στα λατινικά lacus στα αγγλικά lake δηλαδή λάκκος,λίμνη,στα γαλλικά lac στα σλαβικά loky,στα ιρλανδικά. loch κ.λ.π. (Λεξικά Σταματάκου-Μπαμπινιώτη)
Επομένως η ίδια λέξη Λάκκα ,επιβεβαιώνει την έντονη τοπική παράδοση ,ότι η περιοχή ταυτίζεται με την αρχαία,την πρώτη Αχερουσία λίμνη,πριν σχηματισθεί το μήκους 12 χιλιομέτρων μεγάλο και φημισμένο φαράγγι του Αχέροντα από τα Σεριζιανά,υψόμετρο 600 μ., μέχρι το Γλυκύ ,υψόμετρο 80 μ.(Λίππα 840μ.,Δερβίζιανα540,Τρίκαστρο 480, Λιβάδι 380 μ.,Συκιές 320 μ ,Σειστρούνι 440μ.)
Μορφολογικά επιβεβαιώνεται αυτή η μεγάλη και απότομη Γεωλογική μεταβολή. Το ίδιο συμβαίνει και με το αρχικό Νεκρομαντείο το οποίο οι τοπικές παραδόσεις το τοποθετούν στο σημερινό Τρίκαστρο ή Γόρανα διότι με αυτά τα μέρη ταιριάζει περισσότερο η συναρπαστική και δραματική ομηρική εικόνα,ως παλαιότερη και κατατοπιστική.(10η και 11ηΡαψωδία της Οδύσσειας.).

Το κοίλωμα της Λάκκας χαμηλώνει από Βορά προς Νότο, προοδευτικά με πολλές επί μέρους μικρότερες κοιλάδες κατά τρόπο που δείχνει απότομη απόσυρση υδάτων και χωμάτων προς την πλούσια από τις προσχώσεις περιφέρεια του Φαναρίου ,όπου σχηματίσθηκε η νέα Αχερουσία λίμνη από τις γεωλογικές μεταβολές τις απότομες προσχώσεις και την απόσυρση της θάλασσας.

Ο προς τον Νότο ορεινός όγκος της Μπογόρτσας-Βαλαωρίτη,τα ονομαζόμενα Θεσπρωτικά ΄Ορη,με ψηλότερη κορυφή 1274μ μεταξύ Γκιόναλα (σ Ρεματιά). και Ντάρα (σ.Ελαία) κατά την μεγάλη γεωλογική μεταβολή έπαθε ολιγότερη διαβρωτική επίδραση και λειτούργησε ως ανάχωμα του αδειάσματος του Κοιλώματος της Λάκκας.

Η λέξη Σούλη είναι κτητικό ανδρωνυμικό,υποκοριστικό όνομα σε γενική πτώση,ως συνήθεια τοπική, από τα ονόματα Νάσιος ή Τάσιος (Αθανάσιος ή Αναστάσιος) που έμεινε ως βουνό του Σούλη.
Η καταγραμμένη από τον Περραιβό παράδοση τον θέλει Μουσουλμάνο, πιθανόν εξωμότη, που χτυπήθηκε στο βουνό,διότι τέτοια επεισόδια καταγράφτηκαν στην περιοχή της Λάκκας που κράτησε το ομόθρησκον,το όμαιμον και το ομόγλωσσον ως Ελληνικό πυρήνα εθνογένεσης.(Δερβίζιανα,Ρουσιάτσα,Μπάλλα,Αλποχώρι Μπότσαρη κ.λ .π.
Το ανδρωνυμικό γενικής πτώσης Σούλη, κτητικής σημασίας, αιτιολογεί και διατηρεί ο εγκυρότερος Ηπειρώτης ερευνητής και ιστορικός του !9ου αιώνα Ζαγορίσιος ιατρός από τα Σουδενά (σ.Πεδινή)Ιωάννης Λαμπρίδης, που ήταν γνώστης της Δυτικής προελεύσεως προπαγανδιστικής παραφιλολογίας της εποχής του.
Η πολιτική παραπληροφόρηση οργίαζε τότε στα Βαλκάνια, όπως και τώρα.
Στο δεκάτομο σημαντικό έργο του και ιδιαίτερα στο τελευταίο, το Τετραχώρι και τη Λάκκα τα θεωρεί ενιαία, ως χώρα του Σούλη, που ανήκουν στην Τσαρκοβίστα
Το ίδιο έπραξε αργότερα και το Ελληνικό Κράτος μέχρι το 1937 που το Τετραχώρι ήταν τμημα των κοινοτήτων της Λάκκας, Ρωμανού,Παλαιοχωρίου και Αλποχωρίου.
Αργότερα η Επαρχία Παραμυθιάς μετονομάσθηκε σε επαρχία Σουλίου.
Επειδή το βουνό (του Σούλη) είναι σε ουδέτερο γένος ,λαός και λόγιοι της περιοχής , απλούστευσαν την φράση σε μια μόνο λέξη Σούλι με επικράτηση του ουδέτερου Γένους από το ουδέτερο βουνό.
Επομένως με αυτή την προσέγγιση και οι δύο ορθογραφικοί τύποι είναι σωστοί.
Ο υπογράφων έχοντας υπ’όψη όλες τις άλλες εκδοχές περί της ονομασίας Σούλη,Ελλήνων και ξένων, αισθάνεται την ανάγκη να υποστηρίζει την Λακκιώτικη σκέψη, όπως είχε πράξει και ο Ι. Λαμπρίδης πριν από 150 χρόνια.
Τα Σουλιώτικα βουνά είναι τα όρια που έβαλαν φραγμό στον βίαιο ή καιροσκοπικό εξισλαμισμό, που γίνονταν στην ΄Ήπειρο και στην Αλβανία μετά την Επανάσταση τουΔιονυσίου του Φιλοσόφου το 1611,τον οποίο, οι χλιαροί στην Πίστη, χλευαστικά, ονόμασαν Σκυλόσοφο δικαιολογώντας τη δική τους καιροσκοπική στάση.
Σχετική και ανάλογη ερμηνεία έδωσε και ο Φώτης Κόντογλου( Έκφραση,Α΄τόμ.σελ.442 β΄έκδοση) για την πολιτική ενδυμασία με φουστανέλα μέσα στην Εκκλησία του Διαμάντη Σπάτουλα στο Αλποχώρι Μπότσαρη .Το ίδιο και το Βήμα Αθηνών της 11ης Σεπτ.1966.


2.Διεύρυνση της Έννοιας Λάκκας Σούλη- Συμπολιτεία

Τα όρια της Λάκκας Σούλη προσδιορίζονται λιγότερο από τα φυσικά όρια π.χ.του Καλαμά,Λούρου και περισσότερο από το ελεύθερο Ελληνορθόδοξο φρόνημα των κατοίκων
.Ο Ελληνορθόδοξος ορεινός πληθυσμός ήταν οργανωμένος σε εκκλησιαστικές κοινότητες με κέντρο την Εκκλησία και προτιμούσε να έχει ως σημείο αναφοράς και φανερής ενότητας το Σούλι, παρά με τα κέντρα που κυριαρχούσε η Εξουσία του Ισλάμ.
Αυτό εξωτερικεύτηκε λογοτεχνικά και ως τρόπος ζωής, ιδιαίτερα από τον Χρήστο Χριστοβασίλη,όπως συνέβη νοτιότερα με τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και ευρύτερα με τον Εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό.
Εκτός της Κεντρικής Λάκκας έμειναν,από τα Βόρια, τα χωριά Λίππα,Τσαρίτσανα( σ.Πλατάνια} ΖωτικόΓρατσανά(σ Άγιος Ανδρέας) Έλεζνα (σ,Αρτοπούλα και Παρδαλίτσα, υπαχθέντα στο Δήμο Σελλών ως μέρος της Άνω Λάκκας Σούλη.
Σε πολλά συγγράμματα φέρονται να ανήκουν ιστορικά στην Λάκκα και τα Ανατολικά της Κεντρικής, τα χωριά, Κοπάνη, Θεριακίσι Μελιά ή Μελίχοβο , Μουσιωτίτσα Κουκλέσι τα οποία υπάγονται στο Δήμο Αγίου Δημητρίου με φυσικά όρια τον Ποταμό Λούρο.
Από τα Νότια, τα χωριά Ρουσιάτσα(σ.Πολυστάφυλλο),Νάσσαρη(σ.Άσσος) Νικολίτσι, Μελιανά Παπαδάτες,ΓαλατάςΖερβό,Ποδογόρα(σ.Ριζοβούνι), ή τα χωριά της Κάτω Λάκκας ( της Μικρής Λάκκας Σούλη) μαζί με τα Λέλοβα,(σ.Θεσπρωτικό) ανήκουν στο Δήμο Θεσπρωτικού.
Πολύ κοντά στο Σούλι είναι η Κοινότητα Κρανιάς και τα χωριά της Λακκοπούλας, Σκιαδά,Γκιόναλα (σ. Ρεματιά,)Ζερμή (σ. Βρυσούλα),Κοτσανόπουλο, που υπάγονται στον Δήμο Λούρου και τα Γόρανα ή Τρίκαστρο που με τα Σεριζιανά κλείνουν το μεγάλο κοίλωμα της Λάκκας.
Δικαιολογημένα,ο Δήμος Θεσπρωτικού, ο Δήμος Σελλών και ο Δήμος Λούρου, θεωρούν τους τόπους τους Λάκκα Σούλη.
Κατά παράδοξο τρόπο,τα πλησιέστερα στο -Σούλι Σκαπετοχώρια, ήτοι το Τσαγγάρι, η Γλαβίτσα (σ.Αυλότοπος)Κορύ(σ)τιανη σ(.Φροσύνη) και Κουκουλιοί με κάποιες αυθαίρετες πράξεις φέρονται, ως η μοναδική Λάκκα Σούλη (συνεδρίαση 1ης Ιουλίου 1975 της Ηπειρωτικής Εταιρείας και της Αγωνόδικης Επιτροπής).
Αυτό έγινε πιθανόν εν αγνοία των 4 χωριών, προς ενίσχυση της Νέας Επαρχίας Σούλι με έδρα την Παραμυθιά που οικειοποίησε την ιστορική εννοιολογική φόρτιση της έννοιας Σούλη.
Οι ιστορικές μαρτυρίες,τα πολλά τοπωνύμια και επώνυμα, οι πολλές παραδόσεις και η πολιτιστική ομοιότητα όλων των περιοχών με το Τετραχώρι είναι ισχυρά επιχειρήματα που τους συνδέουν με την Λάκκα Σούλη.
Το Σούλι,ήταν η ασπίδα και η αιχμή του δόρατος των Ελλήνων Ορθοδόξων, κατά της τυραννίας.
Γράφει ο Ι.Λαμπρίδης στο10ο,σελ.21. « Εν υπομνήματι αυτών,των ελληνιστί λαλούντων και αδόντων,(1790) προς την Τσαρίνα αποκαλούσι τον έγγονον εκείνης βασιλέα της πατρίδος αυτών Ελλάδος. Εις επιστολή δε ης και μνημονεύει και ο Eton, και ην ο Τζαβέλας (1792) έγραψαν προς τον Αλήν αποκαλεί τον υιόν αυτού άξιον της εαυτού πατρίδος Ελλάδος υιόν.»
Η ανάγκη ύπαρξης ενιαίας ενδοχώρας, ανέδειξε την Σουλιώτικη Συμπολιτεία, ως ευρύτερη ιστορική και γεωγραφική έννοια από αυτή της Λάκκας Σούλι. Και με την έννοια αυτή της Συμπολιτείας ή ( της Ομοσπονδίας )τα χωριά, ήσαν πολύ περισσότερα από όσα μνημονεύτηκαν προηγουμένως
.
Οι Σουλιώτες αναγνώριζαν, ότι την ύπαρξή τους την χρωστούσαν σε αυτούς που οι ξένοι συγγραφείς ονόμασαν Παρασουλιώτες,σε αυτούς που πλήρωναν πιο ακριβά ,με πολλές θυσίες και πολλά βάσανα για χάρη τους, σε αυτούς που κατοικούσαν στις παρυφές της Συμπολιτείας.
Αυτοί οι παρά τω Σούλι , ήταν πάντα στη σκληρή διάθεση των τυράννων και οι Αγωνιστές ,ποτέ δεν έκαναν καμιά Διάκριση.
Για τον λόγο αυτό οι πρωταγωνιστές της απελευθέρωσης της Ηπείρου, Δαγκλής και Μπότσαρης μετά το 1913 σχεδίαζαν την τιμητική ίδρυση Νομού Σουλίου, με πίνακα 129 χωριών και με έδρα το Σούλι. (Περιοδ. Ηπειρ. Εταιρεία τεύχος 267 σελ.117-128.).


3.-Η Λάκα Σούλι, ως Στρατηγικός Χώρος

Από την αρχαιότητα είχε κεντρική στρατηγική θέση η Λάκκα Σούλη και αυτό αποδεικνύεται από τις πολλές τοποθεσίες «Καστρί».
Από την αρχαιότητα καταγράφεται η ύπαρξη ισχυρής φρουράς στο Βουχαίτιο(Ρωγοί), για τον έλεγχο Ανατολικά της Ιεράς Οδού προς την Δωδώνη (Αμβρακία-Βουχαίτιο –Δερβίζιανα- Βαρυάδες) και Δ της Οδού προς την Απολλωνία. ( Βουχαίτιο-Βρυσούλα –Ρωμανό )

Ο Δυτικός Άξονας,ως Ιόνιος Οδός καλό είναι να συμπέσει με την σπουδαιότερη αρχαία οδό της Ηπείρου(Η. σ.30) που περνούσε από την Λάκκα. με αξιοποίηση της υπόγειας σήραγγας του Ακτίου.
Η συμφορά της Ηπείρου το 167π.Χ.από τους Ρωμαίους και τον Αιμίλιο Παύλο, έπληξε ιδιαίτερα την Κασσωπαία χώρα με την καταστροφή 20 οικισμών-πόλεων από τις 70 της Ηπείρου(Δάκαρης,Ηπειρ.σλ.116)

.Ολόκληρη η Λάκκα, με τα βουνά και τα δύσβατα περάσματα, με τα φαράγγια, τα δάση και τις πολλές εδαφικές ιδιομορφίες, είναι ένα απέραντο φρούριο, με 4 κύριες εισόδους και εξόδους στους αυχένες των βουνοσειρών. (Προφήτη Ηλία-Άσσου΄--Ζερμή-Αρτοπούλας)
Με την τακτική της υποχωρήσεως εύκολα παγιδεύονται τα ξένα στρατεύματα εντός της Λάκκας. Στα νεώτερα χρόνια,στη Λάκκα, για πρώτη φορά εφαρμόζεται με πλήρη επιτυχία ο Ανορθόδοξος Πόλεμος και οι Νυκτομαχίες.

Η Λάκκα Σούλη είναι ιδανικός τόπος για στρατιωτικές Σχολές, βασικές και μετεκπαιδεύσεως, με εύκολη πρόσβαση στα αστικά κέντρα της Ηπείρου, επειδή είναι Κεντρική περιοχή,με αδικαιολόγητα τεχνητή απομόνωση.από το 1912.
Από τα χρόνια του Αιμίλιου, πολλοί κατέφυγαν για να σωθούν στα Σουλιώτικα βουνά.
Στη Μπογόρτσα , ήταν ο Αλή-Πασιάς , όταν κατελήφθη από τον πανικό αποκλεισμού το 1792 όπως αυτός περιγράφεται από τον Βαλαωρίτη «Το άλογο",κινούμενος στη Λάκκα με βάση τη Λίππα.
Την ίδια περιοχή επεσήμαναν οι σαμποτέρ του Γοργοποτάμου τον χειμώνα του 1942 για να αναδειχθεί στη συνέχεια το συνεπέστερο ευρωπαϊκό στρατόπεδο αντιστάσεως του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου .με επικεφαλής τον Σουλιώτη Ναπολέοντα Ζέρβα.
Η στρατηγική θέση της Λάκκας είχε αναδειχθεί με τις πολλές νικηφόρες μάχες του 1821,με την επανάσταση του 1854, με τα γεγονότα του1897 και με την επιλογή της Λάκκας από την Ηπειρωτική Εταιρεία ως βάση απελευθερώσεως της Ηπείρου.


4.Σύντομη ιστορική αναφορά

Αν κάποτε οι Λακκιώτες μελετήσουμε βαθύτερα και εκτενέστερα τον τόπο μας, αρχίζοντας από το σπίτι μας και τη γειτονιά μας,από τα δικά μας ονόματα και από τις ονομασίες των θέσεων, τα τοπωνύμια π.χ., θα ανακαλύψουμε ,ότι αυτός ο τόπος, είναι αξιαγάπητος και σημαντικός, όπως ήταν για χιλιάδες χρόνια πριν.
Ο Αριστοτέλης που είχε στη διάθεσή του πολύ επικό υλικό,δηλώνει χωρίς δισταγμό, ότι κοιτίδα της Ελλάδος, ήταν η περιοχή γύρω από την Δωδώνη με την ιερή βελανιδιά,που από κείνα τα χρόνια εμείς το κρατήσαμε με τη λέξη «το δέντρο».
Η Δωδώνη και τα χωριά μας είναι χτισμένα γύρω από το προφητικό βουνό.
Εκεί κατοικούσαν οι Σελλοί και αυτοί που ονομάζονταν Γραικοί και σήμερα Έλληνες. « Ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δε Έλληνες»,Μετεωρ.Ι 352.
Σελλήεις είναι ο Άνω ρους του Αχέροντα που πηγάζει δυτικά της Ολύτσικας,ο Λακκιώτικος (Δάκαρης-Hammond)
Ο γιος του Ηρακλή Τληπόλεμος , αναφέρεται , ότι από εδώ ξεκίνησε ,ως αρχηγός αποίκων προς τα ΝΑ μέρη της Ελλάδος και από αυτούς, οι Άποικοι της Κύμης από την Εύβοια μετέφεραν το Αλφάβητο και το όνομα Γραικοί στην Ιταλία.
Εκτός από τους Ηρακλείδες(Κάθοδος στον Άδη), η περιοχή συνδέεται έντονα και με τον Αχιλλέα,ως πρόγονος των Μολοσσών.
Η σημερινή Λάκκα ,ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, μεταξύ Θεσπρωτών και Μολοσσών δια τον έλεγχο της Δωδώνης και των βοσκοτόπων.
Μέχρι το Τρίκαστρο (Τρίπολη, Πανδοσία) και τη Βατία, (Ριζοβούνι)έφθαναν οι ανταγωνισμοί των Εποίκων από την Ηλεία, που είχαν βάση το Βουχαίτιο, και των Εποίκων από την την Κόρινθο που είχαν ως βάση την Αμβρακία.
Τα κύρια ρεύματα των προσκυνητών από την Νότια και ΝΑ Ελλάδα ενώνονται στην Ιερά Οδό Αμβρακία –Βουχαίτιο-Δερβίζιανα- Βαρυάδες-Δωδώνη και την ίδια διαδρομή είχε η Ρωμαϊκή Οδός (Νικόπολη-Λάκκα-Οροπέδιο Δωδώνη-Καλπάκι-Αυλώνα-Δυρράχιο).
Χρονικά πιο πίσω ακόμη υπάρχουν σημαντικά ευρήματα , που αναφέρονται στον Παλαιολιθικό και Νεολιθικό άνθρωπο. Π.χ. αξίνη και πέλεκυς από Γεωργάνους και Έλαφο, εκτίθονται στο αρχαιολ.Μουσείο (Η.σ.35).
Μέγιστο ενδιαφέρον για την περιοχή, έχουν οι μυθολογικές παραδόσεις. Μέρος αυτών ,ως αρχικός πυρήνας ,μεταφέρθηκε παραλλαγμένος με τις μετακινήσεις σε όλη την Μεσόγειο και την Μ. Ασία.,όπως η λατρεία της Γης, του Δία , της Διώνης και της κόρης τους Αφροδίτης.
Εδώ τοποθετείται, ο μεγάλος κατακλυσμός με τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα και τα παιδιά τους Έλληνες, ο Κρόνος και η γιγαντομαχία με τους Τιτάνες,ο Ερμής,ο Άδης με τις υποχθόνιες θεότητες.(Πλούτων,Περσεφόνη,Τάρταρα.Ερινύες,Κέρβερος )Η περιοχή έχει πολλά σημεία τρομακτικών γεωλογικών μεταβολών.
Ο Προϊστορικός χάρτης(Η σελ.44)εκτός από τους Γεωργάνους και την Έλαφο αναφέρεται και στο Ρωμανό.
Δεν έχει ερευνηθεί η Λάκκα συστηματικά παρά την πλούσια αναφορά πολλών αρχαίων συγγραφέων.Πχ,κυβιόσχημοι τάφοι της Μπεστιάς είναι έκθετοι σε καταστροφή.
Μετά το 750 π.Χ. στο χάρτη(Η .σελ.46) σημειώνονται τα χωριά Σειστρούνι και Ρωμανό με κυρίαρχη φυλετική οργάνωση τον Μολοσσικό κλάδο Τάλαρες,που μετακινήθηκαν προς την Θεσσαλία.
Ιδιαίτερον ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή με την σύνδεσή της με την Μακεδονία και περισσότερο μετά τον γάμο της Ολυμπιάδας με τον Φίλιππο το 357π.Χ.και τη φυγή της από την Πέλλα.
Στα παιδικά του χρόνια ο Μ.Αλέξανδρος με την επιρροή του ηπειρώτη δασκάλου του Λεωνίδα ,σχημάτισε βιωματική εμπειρία για τους Ηπειρώτες άνδρες πολεμιστές.
Πολλούς από αυτούς, τους φημισμένους Μολοσσούς, τους επέλεξε για τον στρατό του αργότερα.,την περίφημη Μακεδονική Φάλαγγα.
Η μητέρα του Ολυμπιάδα από την Αμβρακία, με τον μικρό της τότε Αλέξανδρο, εκινείτο μεταξύ Αμβρακίας και Δωδώνης δια μέσου της Λάκκας στον ίδιο δρόμο που ακολουθούσαν οι προσκυνητές του Μαντείου.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι και ο Απόστολος των Εθνών,ο Παύλος,περπάτησε από αυτά τα μέρη. Το δείχνουν οι τοποθεσίες που υπάρχουν ναοί με την ονομασία «Απόστολοι»κατά μήκος της Ρωμαϊκής Οδού.Επίσης εντοπίσαμε στους Παπαδάτες τοπική παράδοση.
Και το σημαντικώτερο είναι ο χάρτης του CLAUDE TRESMONTANT(Παύλος,Αμβούργο 1967 και Περιοδ.Ηπειρ.Εταιρεία τ.253 σελ.424.
Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την Λάκκα, διότι εκείνα τα χρόνια της μεγίστης Πολιτισμικής Σύγκρουσης του Παλαιού ειδωλολατρικού κόσμου και του Νέου του Χριστιανικού, η Λάκκα, ήταν στο κέντρο μεταξύ Νικοπόλεως Εύροιας και Δωδώνης.
Αργότερα, υπήρχε συνέχεια με τον επίσκοπο Εύροιας,τον Άγιο Δονάτο, όπου το σημερινό Γλυκύ.
Οι Λακκιώτες τιμούσαμε ιδιαίτερα τον άγιο ως προστάτη του τόπου και φαίνεται αυτό από τις παλαιότερες εκκλησίες.
Στο χάρτη,σελΗ.118 ,σημειώνονται,ως οχυρωμένοι οικισμοί κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια,το Τρίκαστρο, η Βατία,το Σειστρούνι και η Δωδώνη.
Από τις 70 πόλεις που κατάστρεψε από τα θεμέλια ο Αιμίλιος Παύλος το 176 π.Χ. και τον εξανδραποδισμό 150.000 Ηπειρωτών οι Κασσωπαίοι και οι Μολοσσοί έπαθαν τις περισσότερες καταστροφές.Η Λάκκα ήταν στο κέντρο αυτής της συμφοράς και ερήμωσης.(Ησ.116)
Στο χάρτη των πρωτοβυζαντινών χρόνων η Λάκκα εμφανίζεται μεταξύ των τότε πόλεων Δωδώνης,Εύροιας και Νικοπόλεως το Σειστρούνιο(ΣΕΣΤΡΟΥΝΙ) και το Πολυστάφυλο.
Επί της εποχής του Ιουστινιανού ( Μετόχια Λαμπόβου, επισκευή φρουρίων και ανάδειξη οχυρών θέσεων), η περιοχή αμύνθηκε από τις νέες εισβολές αβαροσλάβων και τότε εμφανίζεται η μετονομασία της Δωδώνης σε Τσαρκοβίστα, που σημαίνει « τόπος ιερών.».
Με τις διοικητικές ανακατάξεις δημιουργούνται τα θέματα Βαγενετίας και Νικοπόλεως, όπου οι Βαρυάδεςσημειώνονται ως όριο.

Με το Δεσποτάτο της Ηπείρου ,η περιοχή διατηρεί την Ορθόδοξη ταυτότητά της και συνδέεται με τα δύο βυζαντινά κέντρα, την ΄Άρτα και τα Ιωάννινα..
Με την εξασθένηση της Εξουσίας στο Βυζάντιο και στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, Σέρβοι και Αλβανοί συγκρούονται στο ίδιο τόπο για τον θρόνο των Δεσποτών στα τελευταία χρόνια ,με αποτέλεσμα να παρουσιασθούν ,μετά το 1430 ,οι Μωαμεθανοί .
Η περιοχή, δεν δήλωσε υποταγή,δεν ζήτησε προνόμια και διατήρησε τον βυζαντινό της ελληνορθόδοξο χαρακτήρα με φρούριο προστασίας τα ορεινά χωριά με συνείδηση «Ρωμιού» και Βυζαντινό Κοινό Φλάμπουρο( Λαμπ.Γ΄,σ.57 και Ηπ.Ετ. τ.254)
Κάτω από αυτή την γενική προσέγγιση, σχηματίζεται η Σουλιώτικη Συμπολιτεία με κέντρο το Τετραχώρι και βάση τη Λάκκα Σούλη ,με ακαθόριστα όρια φανερής επιρροής.
Η περιοχή, στα νεώτερα χρόνια ,ανέδειξε με την καθημερινή λιτότητα,με την φυσική άσκηση από τις δυσκολίες της ζωής και με την επίδραση της Ελληνορθόξηςσυνείδησης του «Ρωμιού» τον πολιτισμό της Θυσίας και της Αυτοθυσίας.
Πέρα από τους καταγεγραμμένους μέχρι το 1804, 12 Σουλιώτικους αγώνες, η Λάκκα Σούλη στήριξε την Επανάσταση του 1821 αποτελεσματικά με τις μάχες στα Δερβίζιανα ,του Τόσκεση,των Βαρυάδων,της Μπογόρτσας κ.λ.π.
Εδώ παρουσιάστηκε, τον Σεπτέμβριο του 1821, το πρώτο συνταγματικό κείμενο των 28 άρθρων ,ωςΠρώτη πολιτική οργάνωση κατά την Επανάσταση του 1821, με Εκτελεστική και Δικαστική Εξουσία με εισήγηση του Χρ. Περραιβού.
Η Λάκκα Σούλη, έδωσε έντονο παρών το 1854,το 1897 και ήταν το βασικό στήριγμα του Ηπειρωτικού Κομιτάτου για την απελευθέρωση το 1913.
Στη δεκαετία του 40 πρόσφερε πάρα πολλά και ως έδρα δικαιωμένης από τον χρόνο και τα γεγονότα Εθνικής Αντίστασης, δικαιούται της διατήρησης της μνήμης από τα παιδιά μας και της στοργής της Πατρίδας.
Οι Ευρωπαίοι αναφέρονται με σεβασμό και ευγνωμοσύνη για τον τόπο μας, τον οποίο δεν γνωρίζουμε και τον εγκαταλείψαμε.
Επί τέλους οι 750 νεκροί,(δεν συνυπολογίζονται οι του λεγόμενου εμφυλίου) της Σουλιώτικης Συμπολιτείας από την Ιταλογερμανική Κατοχή και από τους συνεργάτες αυτών Αλβανοτσάμηδων,δικαιούνται τουλάχιστον ένα γενικό μνημόσυνο στην Έδρα και Πρωτεύουσα της Ελεύθερης Ορεινής Ελλάδας,τα Δερβίζιανα.
( Στοιχεία με ονόματα θυμάτων και χωριών από το βιβλίο της Ηπειρωτικής Εταιρείας « Έκθεσης των γενομένων ζημιών..μέχρι της απελευθερώσεως .»).-



ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΚΚΑ ΣΟΥΛΗ ( ΣΕΛΛΑΪΔΑ)
Επιστημονικά αρχαιολογικά στοιχεία, αποδεδειγμένα και δημοσιευμένα στον τόμο ΗΠΕΙΡΟΣ (1997,Εκδοτική Αθηνών) παρουσιάζονται παρακάτω,περιληπτικά.
Χάρτης σελ. 44, που αφορά την προϊστορική περίοδο μέχρι το 750 π.Χ.:
.Επιφανειακά ευρήματα της παλαιολιθικής εποχής στο Ρωμανό.
Επιφανειακά ευρήματα της Νεολιθικής εποχής σημειώνονται στην ¨Ελαφο και τους Γεωργάνους .
Τάφος της εποχής χαλκού σημειώνεται στο Ρωμανό.






































ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΝΙΚ.ΜΠΑΚΟΛΑΣ
Εδ. Πάρεδρος Παιδ.Ινστ.-Επιθεωρητής
Dip.Ed.,B.Ed., B.Pol.Sc.,ProDr.Ed.,.
Γούναρη 42,Αγία Παρασκευή,153.43. Αθήναι.
Τηλ.210-6006134 –6031874—697.4771776
FAX- 210-3621651.