Γεωργάνοι

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΕΩΡΓΑΝΟΥΣ



1.- Παναγιώτης Αραβαντινός,Ιωάννινα ,1856, ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
΄
ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ
.
Τον Οκτώβριο του 1431,οι Ιωαννιτες,παρέδωσαν την πόλη τους ειςτον Σουλτάνον Μουράτ δια του Σινάν Πασσά,αντι προνομίων.(&124,σελ΄165,πρώτος τόμος.)
Το 1433,οι ολιγάριθμοι Οθωμανοί άρπαξαν από την Μητρόπολη,εντός του Φρουρίου τις ωραιότερες αρχοντοπούλες κατά Σουλτανική διαταγή και οι άρχοντες το επέτρεψαν.(&127,σελ.166, 1ος τόμος.)
Την 24η Μαρτίου 1449 οι Οθωμανοί κατέσχεσαν την Άρτα. Και το 1452 την Θεσπρωτία. Προσηλυτισμός επί ποινή θανάτου.(&133και 134,σελ.170,171).
Γεώργιος Καστριώτης,Σκενδέρμπεης ,1444-1449.(&129-133).

ΜΕΤΑ ΤΗΝ 29Η ΜΑΪΟΥ 1453
Γεώργιος Καστριώτης,1463-1465,(&8-12), 1478, Αντώνιος Λέτσος Σκόνδρα,&16,17.
Πιέσεις Παπικών,(&14,15 ,38,39.
Από χειρόγραφο Κουβαρά,σημείωση για Βλαχότουρκους Καλαρρυτών από Παιδομάζωμα 1380.
&29,Ο από την Πάργα Μέγας Βεζύρης Ιμπραήμ Πασσάς,εξέδοσε φιρμάνιο όμοιο περίπου εκείνου του Κων/νου του Πορφυρογέννητου περί των αρματωλών.,Κεφαλάδων ,Καπεταναίων,Οπλαρχηγών.,το1537.
1571,Ναυμαχία Ναυπάκτου,Πέτρο Μπούας,σελ.212.
1580,Μουράτ Γ΄ διάταγμα Παιδομαζώματος.
Διονύσιος ο Σκυλόσοφος ,σελ΄.221.-11 Σεπτ,1611-Έξωση Χριστιανών από το Φρούριο,Εξισλαμισμός
1637 Διάταγμα για τους Οθωμανούς Τοπάρχες και σύγκρουση με τους αρματωλούς.-Κλέφτες.
&81σελ.225. Το 1635 12.000 Ηπειρώτες Σπαχήδες με την σημαία του Αγίου Γεωργίου νίκησαν .σύμφωνα με τις υποχρεώσεις τους ως εισπράκτορες της δεκάτης. Εξαναγκάσθηκαν και αυτοί να εξισλαμισθούν.
Το έτος 1683(σελ,230),το Σούλι και άλλα χωριά όπως και τα Βενετικά παράλια ζούσαν αυτόνομα.
Το έτος 1700,επιβάλεται ο φόρος της Βοστίνας, δηλαδή φόρος για άρρενα χριστιανόπαιδα 1-12 ετών πέρα από τον κεφαλικό.(σελ.232)
Τα έτη 1732-1733 5 πασσάδες κατά Σουλίου και Περιχώρων Θεσπρωτών. Δεν τόλμησαν να χτυπήσουν τους Σουλιώτες. Σελ.245.
Εξισλαμισμός στο Γκολέμι και Νικολίτσι και μετακινήσεις.( σελ.245).
Το 1754 δίουρος Μουσταφά Πασσάς Ιωαννίνων κατά Σουλιωτών. Αντίποινα στα Γιάννινα.
Το 1760 ο Κουρτ Πασάς του Βερατίου έλαβε την επιστασία οδοφύλαξης Ηπείρου,Θεσσαλίας ,Ανατολικής και Δυτική Στ.Ελλάδας.σελ.256.
Τότσκας σελ.259
Καραβέλας σελ.259.,Κοσμάς ο Αιτωλός.267 σελ.
1788. Ο Αλη Πασσας.1791.Ο Λάμπρο Κατσώνης κάλεσε τους Σουλίώτες σε εισβολή κατά του απουσιάζοντος Αλή στον Δούναβη.
Γώγος Μπακόλας σελ.28,348.
Τελευταίος πόλεμος των Σουλιωτών.(&15-20,σελ.280-298).
Σελ΄.333.1820. Διαπραγματεύσεις άκαρπες της Φιλικής Ετ. με τον Αλή Να γίνει Χριστιανός .
Σελ.335-350. Αγώνες Σουλιωτών 1820-1821.,4 Ιουλίου 1821 ,Νίκη στους Βαρυάδες του Μάρκο Μπότσαρη,&119. 21Αυγούστου Βαρυάδες .Ηγείτο ο ίδιος ο Χουρσίτης.Σελίδες Α΄τόμου ιστ΄+418
.
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ (Σελ.428)

Αλβανοί:Δεν ταυτίζονται με τους Ιλλυριούς,η γλώσσα τους έχει βάση τα Πελασγικά και τα Αρχαία Ελληνικά και μετακινήθηκαν Ανατολικά για να διατηρήσουν την θρησκεία τους και τον πολιτισμό τους.(σελ.11). Άλβανον:Πόλη που αργότερα έγινε Αλβασάν και βρίσκεται μεταξύ Κρόϊας και Μπερατίου.΄Ισως το Σαράντι του Μπάλα να έχει σχέση με τους μετακινηθέντες από τους Αγίους Σαράντα χριστιανούς και η Μαλατάνα με εξωμότες.
Σελ.23.Ζαχαρίας Γοργάνος,1620,στον πίνακα Μητροπολιτών Άρτας.
Σελ.24. Άσσος,το αποκαλούμενο Νάσσαρη. Ο Στέφανος ο Βυζαντινός τον αναφέρει ως πόλη.
Σελ. .27. Βάβας (η).Ποτάμι πού ενώνεται με τον Αχέροντα,ο Κωκυτός. Ηλύσια πεδία εκτείνονται από τα βουνά της Λάμαρης μέχρι την Μενίνα. Γλυκύς λιμένας στον οποίο εκβάλει ο Αχέρων,ρέων εκ της Αχερουσίας λίμνης.(Στράβων).Τώρα έχει φράξει ο κόλπος και το λιμάνι του Γλυκύ.του Στράβωνα.Κασσώπαιον Όρος ονομάζεται η Ολύτσικα πιθανόν η χώρα των Κασσωπαίων.Αλλά και οι ενετοί,το ίδιο,θεωρούντες ίσως τα Σουλιώτικα βουνά.Τόμαρος,Τμόρος θεωρεί το ν.από το Μιτσικέλι και το ψηλότερο Λύγκος.(σελ.110)
Λύγκος:Σελ.(100) Αρχαία πόλι,κοντά στη Μοσπίνα. Σχετικά τα Μελιγκοί,Λυγκιάδες,και το όρος Λύγκος στα σύνορα Μακεδονίας.
Σειστρούνι.Ταυτίζεται με την Κασσιώπη.Σελ152.
Σουλιώτες. Σελ.155.«Εγκαυχώνται προσαγορευόμενοι ΄Έλληνες.» Παραθέτει την γνώμη του Κοραή. Κίνδυνος Λακκιωτών κ.λ.π. μέχρι σελ.159.1734. Εκστρατεία 5 πασσάδων.
Τόσκιδες και Τότσκιδες,οι ενοικούντεςστη δεξιά όχθη του Αώου.Τσάμηδες,οι ενοικούντες τον Θύαμη Ποταμό.(σελ.166,168).
Τσαρκοβίστα,περιοχή της επαρχίας Ιωαννίνων με 40 χωριά. Όλα είναι εθνικά ή ιδιόκτητα και οι κάτοικοί των ,ιδίως οι Λακκιώτες,πρό πολλού αποδείχτηκαν σκληραγωγημένοι,αξεπέραστοι στη μαχητικότητα και ανδρείοι στο φρόνημα.Στα βυζαντινά χρόνια εκαλείτο ενορία Σειστρουνίου.Πότε μετωνομάσθη Τσαρκοβίστα,εκ του ομωνύμου χωρίου αγνοούμε.(σελ.169).
Το Χρυσόβουλον του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ανδρόνικου του Πρεσβυτέρου,1319,περιλαμβάνει και την Επισκοπή Σειστρουνίου (Τσαρκοβίστας) στην Μητρόπολη Ιωαννίνων.(σελ.231).
« Και εν τη πόλει και εν ταις περιοχές αυτής επικρατούσα γλώσσα υπάρχει η Γραικική,ή, Νεοελληνική και παρά των Οθωμανών και παρά των Εβραίων.» «Λαλείται δε και η Αλβανική εις ολίγα χωρία της Τζαρακοβίστας..».(σελ.251), όπου σε 45 χωριά κατοικούν 830 οικογένειες χριστιανικές με 1350 στεφάνια. Σώζεται η Κωδωνοκρουσία,εκτός των Ιωαννίνων.(σ.257),όπως και η προσωπιδοφορία,Ιταλικής προέλευσης συνήθεια από τις αρχές του ΙΔ΄αιώνα.
Ο αφορισμός ήταν μέγιστο δυστύχημα για την οικογένεια,σελ.258. (Τι έγινε με τον Γάκη-Παπά και τον Μπρέκαλα;)
Σημαντικές οικογένειες, 1431….Το έτος1542, μνημονεύονται ζώντες: Γραμμένος,Πρωτόπαπα,Γερακαρι, Μηχαλίτσι,Καλωτά, Καβαλάρι,Μανασή,Γιοργάνου, Ζοργιανου Βαρλαμ,Ρωμανού, Σταυράκη κ.λ.π. σελ.261.
Στη σελ.285 κ.ε. γίνεται λόγος για τους φόρους οι οποίοι είναι πάρα πολλοί,διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή με ποικίλες μορφές ως ευκαιριακοί,τακτικοί, έκτακτοι,πολεμικοί,προσωπικοί κ.λ.π.
Στις σελ.294 έως 319 δημοσιεύονται :
Δύο Χρυσόβουλα του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου το1319 και 1321. Με αυτά ρυμίζονται θέματα Πολιτικής και Στρατιωτικής Διοικήσεως,Εκκλησιαστικής οργανώσεως,φορολογίας κ.λ.π. Αξιοσημείωτον είναι το ότι συναντώνται τα ονόματα χωριών, Κοπάνη,Κρυφοβό,Σειστρουνι και την ενορία Σειστρουνίου (επισκοπή και περιοχή Τσαρκοβίστης,πρώην Δωδώνης).
Το Χρυσόβουλον του Δεσπότη Συμεών Παλαιολόγου του Σέρβου που εκδόθηκε το 1361. Εδώ ρυθμίζονται θέματα της Άρτας.Στην περιοχή Ρωγών(Βουχαίτιο) αναφέρονται η Ζώριστα και τα Τρινόβιανα,το Σειστρούνι. Νομίζουμε ότι με την λέξη Τρινόβιανα εννοεί τα σημερινά Δερβίζιανα. Το χωριό Βαρυάδες ανήκει στο θέμα της Βαγενετίας(Θεσπρωτία).
Το τέταρτον γραπτό,από τα σπάνια που σώθηκαν,είναι του Σινάν Πασσά της 9ης Οκτωβρίου 1431, που ρυθμίζονται οι μεταβολές και το πέρασμα από τα Βυζαντινά στα Οθωμανικά.Η μελέτη αυτών των εεγράφων είναι εξαιρετικά δύσκολη άλλά απαραίτητη για την κατανόηση των νέων δομών που οδήγησαν στο Νεοελληνικό Κράτος.
Στις σελίδες320 –405 υπάρχουν διάφοροι Πίνακες που αναφέρονται στην Ήπειρο, με έδρα του Σατράπη τα Γιάννινα.
Διαιρείται σε τρία Τμήματα,των Ιωαννίνων , του Δελβίνου και της Αυλώνας.
Το τμήμα Ιωαννίνων έχει 7 Διοικήσεις,την Ιωαννίνων, την Άρτης, την Πρεβέζης,την Κονίτσης την Γρεβενών,την Μετσόβου και την Διοίκηση Βεντζών που εκκλησιαστικά ανήκε στα Γρεβενά.
Η Διοίκηση Ιωαννίνων διαιρείται σε 4 Περιοχές,την Κουρέντων,τηνΖαγορίου,την Μαλακασίου και την Περιοχή Τσαρκοβίστας.
Η περιοχή Τσαρκοβίστας ,από την Κοσμηρά μέχρι και τα Σεριζιανά περιλαμβάνει 45 χωριά-Χριστιανικές Κοινότητες,με Κέντρο τηνΤσαρκοβίστα όπου πολύ αργότερα ταυτίστηκε με την Δωδώνη. Η έδρα της Επισκοπής Δωδώνης ,άγνωστο πότε, είχε μεταφερθεί στο Σειστρούνι κι έμεινε μόνο η ξένη μετωνομασία από Δωδώνη σε Τσαρκοβίστα
Στη σελ.337 συναντάμε και το χωριό με Ελληνική λέξη τον Ιωαννίτη αξιωματούχου Γεωργάνου ,με 12 χρις.οικογένειες 13 στεφανιών,υπαγόμενο στην εκκλησία Ιωαννίνων,δίγλωσσο Αλβανικά και Ελληνικά και Μουαντζέλ. Ητελευταία λέξη,Κατά τον Αραβαντινό είναι Αραβική,σημαίνει εδαφονόμιο.Το 1845 μερικοί Οθωμανοί και πλούσιοι Χριστιανοί, αγόρασαν το εισόδημα από τα Εθνικά Κτήματα.

Ο Πίνακας Αρχαίων ερειπίων σημαντικός ως προς την επισήμανση,αναξιόπιστος όμως ως προς την ταύτισιν.(σελ.403-405). Π.χ.Ευρυμεναί εις το Σειστρούνιο ,Δωδώνη στην Καστριτσα,Πασαρώνα στους Δραμεσιούς,κ΄λ΄π-


ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ του Παν. Αραβαντινού 1866, Έκδοση Ε.Η.Μ. 1984.
ΜΕΡΟΣ Α΄
Γενικά αποδίδει λανθασμένα τα’αναφερόμενα στη Λάκα Σούλη Γεωγραφικά στοιχεία τοποθετώντας τον ταΤόμαρο στο Ξεροβούνι,τηνΚασσιώπη στο Σειστρούνι,ονομάζοντας τυην Ολύτσικα Κασσώπειον ,μησυνδέοντας καθόλου την Λάκκα με τον Αχεροντα.
Στη σελ. 77 αναφέρεται στην πόλη Νικολίτσα πού διαλύθηκε μαζί με την Μοσχόπολη και οι χιλιάδες κάτοικοί της εκπατρίστηκαν για να αποφύγουν τον εξισλαμισμό.(1769).
Από τα χρόνια του Ιουστινιανού(550),είχαμε δύο θέματα την Παλαιά Ήπειρο με κέντρο την Νικόπολη και την Νέα Ήπειρο με πρωτεύουσα το Δυρράχιο. Αργότερον οι Ευρωπαίοι συγγραφείς εισήγαγον τον όρο Άνω και Κάτω Άλβανία.
Στο Η΄Κεφ. Γίνονται αξιόλογες παρατηρήσεις δια την δράση του Αποστόλου Παύλου και τον εκχριστιανισμό της Ηπείρου, τις δυσκολίες και την αντίδραση του Πρίσκου επί Ιουλιανού. έμφαση δίνεται στην αντίσταση κατά των δολοπλοκιών του Πάπα,που τελικά σε δύσκολες στιγμές κατά τον 13ον και 15ον αιώνα εδραιώθηκε στη Βόρειο Αλβανία.,συμπληρώνοντας τον εξισλαμισμόν
Στα Εθνολογικά(σελ.194),γράφει ότι αλβανίζουν στη γλώσσα τα χωριά Γιωργάνου ,Ζώριστα,Δερβίοζανα και Μουσωτίτσα της περιοχής Τσαρκοβίστας.
ΜΕΡΟΣ Β΄
Στις πρώτες παραγράφους γίνεται λόγος για τα χρόνια των Πελασγών και τους μυθικούς χρόνους,ιδιαίτερα για τον Δευκαλίωνα και την ίδρυση της Δωδώνης.(Πλούταρχου βίος Πύρρου). Χρησμός βοήθησε τους Πελασγούς να μετακινηθούν από τα μέρη της Δωδώνης προς την Ιταλίαν,πριν από τον Τρωϊκό Πόλεμο,το οποίο δείχνει αναπτυγμένο πολιτισμό.(Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς,Ρωμαϊκή Ιστορία.)
Σε πόλεμο του Ηρακλή κατά των Θεσπρωτών και με την κυρίευση της Εφύρας,πήρε αιχμάλωτη την κόρη του βασιλέα Φυλέα, Αστυόχη με την οποία απέκτησε τον Τριπτόλεμον.(Διόδωρος, Απολλόδωρος). Γίνεται λόγος για την αρπαγή των βοδιών του Γηρυόνη , την απελευθέρωση του Θησέα από τον Ηρακλή και την κάθοδόν του στον Άδη.
Οι κατοικούντες περί την Δωδώνην Περραιβοί και Θεσπρωτοί εγνώριζαν τα σχετικά με την θαλασσοπορείαν επειδή έλαβον μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο.
Μετά τον Τρωϊκό πόλεμο ο γιος του Αχιλλέα Πύρρος,έχοντας μαζί του τον μάντη του Πριάμου Έλενο,αποφεύγοντας τον κίνδυνο από τηνεπιστροφή του στη ΦΘΊΑ,ίδρυσς στην Ήπειρο το κράτος των Μολοσσών στα μεσόγεια.(Παυσανίας στα Αττικά). Ο Πύρρος είχε συζευχθεί την χήρα του Έκτορα Ανδρομάχη με την οποία απέκτησε τον Μολοσσό, τον Πέργαμο και τονΠίελον.
Από τον Παυσανία αποκρούεται το αναφερόμενο από τον ΄Όμηρο ότι η Ήπειρος ήταν βάρβαρη χώρα που ακόμη και το αλάτι δήθεν δεν γνώριζαν . Αναφέρεται ότι ο Ποσειδώνας βοήθησε τον Ηπειρώτη Ηγεμόνα Τράγασσο να ανακαλύψει το αλάτι.









N.G.L. HAMMOND: ΗΠΕΙΡΟΣ,1971

ΤΟΜΟΣ Α
Ο μεταφραστής Γιάγκας στο πρόλογό του γράφει ότι το νεώτερο όνομα Τόσκεσι παραπλάνησε τον καθηγητή,ώστε να υποψιαστεί μήπως η ΛάκκαΣουλι ήταν Αλβανική.










ΑΡΧΑΙΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ


¨Στη μητρική μας γλώσσα , όσοι μεγαλώσαμε στο χωριό μας,μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1960, χρησιμοποιούσαμε ή συχνά ακούγαμε από τους γονείς μας και το περιβάλλον μας πάρα πολλές αρχαιοελληνικές λέξεις με φυσικό τρόπο. Θα παραθέσουμε αρκετές παρακάτω για τις οποίες κάποιοι πιθανόν άκουσαν από κάποιους δήθεν ειδικούς,ότι είναι Αλβανικές ή Αρβανίτικες ή Βλάχικες ή Σλάβικες ή Τούρκικες.

Κονάκι, υποκοριστικό του οίκου, το οικονάκι.
Αγκούσα, από το ρήμα άγχω
Μπόρα,αυτό που έρχεται από τον Βορρά «βορέας χιόνα χέει»
Μπουκιά, από το βεκκός ή βέκκος πού στα αρχαία ελληνικά σ σημαίνει άρτος.
Έρδα,ήρθα
Φασούλι,από τα αρχαία φάσηλος ή φασίολος.
Κρεβάτ , από το κράββατος,
Νούσια,η νύφη,από το νυός.
Σέσι, από το ρήμα ισόω(κάνω ίσο).
Ζώτος, από το Ζευς,
Ριζώ, πρόποδες, από τη λέξη ρίζα.
Ποριά,διάβαση από το πορεία
Στέρνα,από το δέχομαι,δεξαμενή,στέργω,στρέω.
Τάλλαρος,βαθύ σκεύος,ομηρική λέξη .
Κακάβι,από γάβαθος
Πυροστιά, από το πυρ και εστία
Σίτα από το σείω, σίτος σιτάρι.
Αχούρι,από το αχερώνας
Σκελίδι από το σκέλος
Φούρκα (θυμός),από τον γιο του Πόντου Φόρκυν,μυθολ.φουριόζος(Θαλασσοταραχή)
Χάνι,χάπι,χαψιά. Οι λέξεις έχουν πανάρχαια ρίζα χα που διατηρήθηκεστα αρβανίτικα ως ρημα χα που σημαίνει τρώγω.(Χάρυβδης)
Σιούρος,σιουρια, από το ρ. σύρω
Βελάνια,από την ρίζα βε ή βα (Βάζω, αποθηκεύω)
Ληάρα,το μαύρο από το χρώμα του καρπού της ελιάς, ο ληάρης(σκύλος)
Τζιάκι.από την ρίζα τζί ,μαυρίζω,αναφωνώ .(τζινάει,τζινωμένος). Η εστία από το ζεστία από μετάλλαξη σε ζι ή ζε (ζέση),η θεά Εστία΄κ΄λ΄π
Μούγκα , κοινή ρίζα και στα αρβανίτικα μου, όπως μούργος,μούργα(κατακάθι),μουγκός
Σπέλα,από το σπήλαιο,όπως το ομηρικό «εν σπέσσει». Οδ.α΄,15.
Τσιοπάνος= (ευρίσκει τον θεό Παν),Τσέλιγκας =ανάβει λυκ(γ),φωτιά.
(Γ)γησεέμι =ο ηγέτης του κοπαδιού (αρβ.κόπεα) που πηγαίνει στο( λειουβαθ αρβ.) λειβάδι.
Μπαστούνι,αρβ. ΄=όπου βαστούν ή αρβ.αγκλίτσα=αγκυλίτσα
Κοπέλι ,κοπέλα από το κόπεα και είλωτας,παραγιοί στα κοπάδια.
Κρίνω,κρίση, από το Πελασγ.κριε,κεφάλι. Η Ατάνα(Αθηνά) ξεπήδησε από το κεφάλι του Δία και μας δίνει ερμηνεία για τα μάτια της κουκουβάγιιας (Γλαυκώπις=να βλέπει μέσα από το σκοτάδι και με τη σκέψη το άγνωστο).
Κριάρι, από το πελασγ. Κρι(ε).
Αφροδίτη =αφρόν+ντιτ+α=κοντεύει η ημέρα,από το αστέρι που πήρε και άλλα ονόματα,Εωσφόρος,Αυγερινός.
Ρα χη, από το ρα χέα=έπεσε σκιά
Σκοτούρα από το σκιές, Φέξη=το φως.
Χαραή=χαραυγή.=το χάραγμα της σκιάς του ήλιου από τον ιερέα και ο αχός του κυμβάλου . ΔΩΔΩΝΗ- ΝΤΗΧΕΤ1978.
Κόκ-ωρας=κρώζω την ώρα,Αλέκτ-ωρ = φωνάζω την ώρα,από το αρβ. Λεχ. Πετεινός και Πέτος στα αρβ.γκέλι=ο αγγέλων.
Γκέλιος, η Γκέλω, =Ο Ευάγγελος,η Ευαγγελία, από το ρ, αγγέλω..
Φοράδα,αυτό που βαδίζει με φόρα,η φορβάς των αρχαίων,στα αρβαν.πελειά.,Στα ελληνικα η λέξη πελειάς είναι το ταχυδρομικό περιστέρι. Κοινό η δύναμη, η φόρα. Ερ μηνιν= Αέρινο μήνυμα οργής των Θεών, Θεομηνία δια του αγγελιοφόρου Ερ-Μη.. Η φράση «έρμαιον της τύχης» είναι σχετική.
Φάρα,εκ του φαρ-α,το σπέρμα. Κάνεις την κριν και ξεκινάς κατά του κακού.Κάνεις τον σταυρό σου. Για να σωθεί το Γένος σε δύσκολες στιγμές θυσιάζονταν οι σακάτεςπ.χ Ταΰγετος.
Τιμή,π.χ.Ζωή και Περιουσία ,αυτά που είναι δικά μου γιατί αξίζουν.Οι Αρβανίτες με τη λέξη Τίμη , εννοούν δικό μου ή στον πόλεμο αγωνίζεται για το Τίμη. Το «Ταν ή επί Τας» έχει σχέση και με τις δύο γλώσσες.
Αποκριά στα Αρβανίτικα λέγεται κρες μ’,δηλαδή κρέας όχι..
Σίγουρα,με την ίδια σημασία, σαν πέτρα,από το πελασγ. Γκουρ,=βράχος.
Μονέδα,το ίδιο,όπως και αλυσίδα.
Μιλιούνια ή μυρμυγιά, από το μύριον (1000) τα μερμύγκια.
Κονταρίτσα, κοντός κοντάρι,στα αρβαν.κοντίν(άλμα επί κοντό)
Μπρούμυτα,αρβ.το ίδιο από το αρχαίο Πρυμιδόν,πρυνή κατάκλιση.
Λεχώ, αρβ.Λεχών, τσουν=πέος ,τσουτσούνα, τσουπ’ =τρύπα ,τσούπρα.

Γκραικός ,Γκραικία χώρα πετρωμάτων από το κγρ - κγρ.από το πάτημα σε χαλίκια. Γκρόμπα,Γκούρα,Γκρεμός.

ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΝΙΚ.ΜΠΑΚΟΛΑΣ
Πάρεδρος Παιδ.Ινστ.-Επιθεωρητής
Dip.Ed.,B.Ed., B.Pol.Sc.,ProDr.Ed.(3952/82ΔΙΚΑΤΣΑ)
Γούναρη 42,Αγία Παρασκευή,153.43. Αθήναι.
Τηλ.210-6006134 —Τηλ-FAX 210-6031874, κ.6974771776


Γεωργάνοι Λάκκας Σούλη 20-9-07


Η ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ.


Πολλά πράγματα που τα νομίζουμε σημερινά, έχουν παλαιάν ιστορίαν.
Μετά το θλιβερό 1897 επισημαίνεται ή μακροχρόνια έντονη επίδραση της ξένης θολοκουλτούρας, που ο Ίων Δραγούμης καταγράφει ως « ανακατοσούρα».
Αυτή η ανακατοσούρα ξεκίνησε από το 1821 που έγινε επανάσταση μέσα στην επανάσταση και συνεχίστηκε, αμέσως μετά την δολοφονία του Καποδίστρια με τον έλεγχο του προσανατολισμού της Παιδείας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Σε αυτόν τον συνεχή πολιτιστικό πόλεμο οι Ηπειρώτες στην αρχή με τον Γεννάδιο και τον Κλωνάρη και αργότερα με τους Ευεργέτες και ιδιαίτερα με τα Αρσάκεια σχολεία, αντιστάθηκαν στην δυτική ξενομανία των εδώ Γραικύλων.
Η αποκοπή της Ελλαδικής Εκκλησίας, όπως και της Εκκλησίας της Ιονίου Πολιτείας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο , οδηγούσε στον θάνατο της Παραδόσεως .
Τότε προσπάθησαν να επιβάλουν Ανθελληνική φράγκικη Παιδεία, ανθελληνικά φράγκικα σχολικά βιβλία, γελοιοποίηση του κλήρου με θεατρικές παραστάσεις, ανταρσία κατά των θεσμών, εκδηλώσεις των νέων κατά των γονέων ,κ.λ.π..
Επισημαίνεται σήμερα, η σωτήρια επέμβαση της Ριζαρείου Σχολής και έρχεται στη επιφάνεια με αναλύσεις, ο πανηγυρικός Λόγος του Αγίου Νεκτάριου που έγινε στη Ριζάρειο για τον ΄Άγιο Γεώργιο των Ιωαννίνων, τον Φουστανελά, που αναδημοσίευσε το περιοδικό «Ηπειρωτική Εταιρεία».
Εκείνα τα δύσκολα χρόνια της Ελλαδίτσας, που αλώνιζαν οι ξένες προπαγάνδες το Ηπειρώτικο πνεύμα βρήκε στήριξη και συνάντηση στην «Φιλορθόδοξη Εταιρεία» και στους Πρωτομάρτυρες του Ελλαδικού Κράτους, Κοσμά Φλαμιάτο και Χριστόφορο Παπουλάκο.
Ιδιαίτερη επίδραση πνευματική, άσκησε και ο Μακρυγιάνης, με τους αγώνες του, την ζωή του και τα γραπτά του που έχουν ξεκίνημα και ρίζες Ηπειρώτικου πνεύματος.
Όλα αυτά μαζί με άλλες Εταιρείες αποτελούν το ιστορικό υπόβαθρο της ΄Ίδρυσης ,του Ηπειρωτικού Κομιτάτου πρώτα το 1896 και μετά της μετατροπής το 1906 σε Ηπειρωτική Εταιρεία Αθηνών.
Είναι από τα λίγα ιστορικά Σωματεία που επιβίωσαν και τα οποία δέχτηκαν και επιθέσεις και προσπάθειες διεισδύσεως.
Υπάρχει σήμερα μια « ανακατοσούρα» όπως την εννοούσε , ο ΄Ιων Δραγούμης, μέσα στην Ηπειρωτική Εταιρεία και είναι χρέος όλων μας να αποκαταστήσωμε την Ελληνορθόδοξη πολιτιστική αποστολή της, με καθαρό Ρωμαίϊκο φρόνημα. Κάποιοι θρασύδειλοι απείλησαν.
Μήπως νομίζουν ότι βρήκαν τον στόχο τους;
Πρόσφατα αφιέρωσα πολύ χρόνο σε μεγάλες βιβλιοθήκες του Λονδίνου και βρήκα πολλές Γραικυλίστικες με όνομα απόψεις. Αλλά ως ελπίδα για το ξύπνημα της Ρωμηοσύνης μου τράβηξε το έντονο ενδιαφέρον η εικόνα του Αγίου Αλβανού στο Ορθόδοξο μεγάλο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στο ESSEX.
Και πήγα εκεί μετά από την μοιρασμένη Δερύνεια του Ισαάκ και του Σολωμού,
μετά από προσκύνημα στο κρυσφύγετο του Αυξεντίου και στο Σταυροβούνι, μετά από το άνοιγμα καρδιάς και ψυχής οικογενειών προσφύγων,όπως του κ. Πελεκάνου και του κ. Ερωτοκρίτου, μετά από επισκέψεις σε σχολεία και στέκια ή λέσχες Εκπαιδευτικών.
Ο Ελληνισμός αντιστέκεται στη ανακατοσούρα και περισσότερο ο εξωελλαδικός.
Η Ηπειρωτική Εταιρεία, ιδρύθηκε στην μικρή Ελλαδίτσα για το σκλαβωμένο Ρωμαίικο και βοήθησε τότε στη διάλυση της θολοκουλτούρας.
΄Εχει χρέος να επανέλθει στο προσκήνιο με θέσεις

Δημοσιεύτηκε, χωρίς όνομα ,την 26-9-07 από τον Πρωϊνος Λόγος Ιωαννίνων

ΣΤΑΘΜΟΙ ΜΝΗΜΗΣ ΣΟΥΛΙΟΥ.
1.Το σκηνικό της εποχής.
Πέρασαν 200 χρόνια από τα ολοκαυτώματα που έγιναν στο Κούγκι,στο Ζάλλογγο, στη Ρηνιάσα και στη Μονή Σέλτσου. Την ίδια περίοδο έγιναν και άλλα μικρότερα ,από τα οποία,τα περισσότερα στα χωριά της Λάκκας, όπως στου Γεωργάνου, στη Λίπα κ.λ.π.Ήταν μεγάλες θυσίες Εθνομαρτύρων που ήσαν πρωτοφανείς σε ένταση και αγριότητα.Βασικά όργανα των Τούρκων, ήταν οι εξισλαμισμένοι Αρβανίτες, που έμειναν στην ιστορία,,στα μοιρολόγια και στα ηρωϊκά τραγούδια, ως Τουρκαλβανοί.
Ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία περνούσαν τις πιο δύσκολες περιόδους της μακρόχρονης σκλαβιάς.Η αποχώρηση των Σουλιωτών,από τους βράχους του Σουλίου γιορτάστηκε με μεγάλες εκδηλώσεις στην έδρα του Σουλτάνου,την Πόλη και στα Γιάννινα, την έδρα του Αλή- Πασιά,ο οποίος τιμήθηκε με νέα αξιώματα.
Ταυτόχρονα και στην Ευρώπη αναδεικνύονται περισσότερο αυταρχικές δυνάμεις, για να καταλήξουν στην Ιερή Συμμαχία.
Η δολιότητα του Αλή Πασιά συνεχίζεται κατά της Πάργας και κατά των Σουλιωτών.
Στο τρίγωνο Σούλι- Πρέβεζα- Πάργα, στηρίζονταν τα σχέδια του Ρήγα Φεραίου που έσπευδε προς συνάντηση του Μέγα Ναπολέοντα. Υπήρχε ελεύθερη Ρωμαίικη γωνιά μη ελεγχόμενη από τους Τούρκους, με παραλία για απόβαση και ενδοχώρα με ισχυρή κάλυψη από τους Σουλιώτες.Αυτό ήταν το σχέδιο της « Πρώτης Εταιρείας» του Ρήγα Φεραίου. ( Απομνημον.Χρ. Περραιβού σελ.13. 1836, καιCONTE PIETRO CAMBA,Ο ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ , σημ.11, σελ. 152).
Στην Κέρκυρα ο Περραιβός δικάζεται με την υποψία, ότι είναι ο Συγγραφέας της Ιστορίας του Σουλίου.Απογοητευμένος από το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα το 1809, ο Λόρδος Βύρων , και επιστρέφοντας στη Αγγλία ,έγραψε μετά το 1811, έδωσε σε ευρεία δημοσιότητα μέρος από το ποιητικών του έργο , τα δύο πρώτα άσματα από το Child Harold που δημιούργησαν καταπληκτική εντύπωση, ήταν όμως απογοητευτικά για την κατάντια των Ελλήνων. Στη συνέχεια με το έργο ο « Γκιαούρ» εκφράζεται με τα χειρότερα λόγια για τους Γραικούς. Με ίδια λόγια και στο «Δον Ζουάν»
Από κειούς τους τρακόσιους
΄χάρισέ μας μον τρεις
να,εδώ,κοίταξέ μας
τις στήνουμε ευθύς.
Η πνευματική Ευρώπη που ζούσε την ελπίδα στροφής στην κλασσική Ελλάδα, πάγωσε από τα δημοσιεύματα του Βύρωνα.
2 1.Ελπίδα και ανεξήγητη λήθη, για το δρόμο που έδειξαν οι Σουλιώτες.
Και όμως οι θυσίες και τα ολοκαυτώματα των Σουλιωτών πλανώνται παντού ως Ελπίδα, μετά το 1804 . ΄Όπως και τα κατορθώματά τους για τριακόσια περίπου χρόνια.
Αντίθετα το κλίμα της Εξουσίας και στη Οθωμανική αυτοκρατορία και στην Ευρώπη, ήταν εξαιρετικά δυσμενές παντού με τάση να γίνεται περισσότερο σκληρό και αυταρχικό ,μετάτην18 Ιουνίου 1815 ( μάχη του Βατερλώ).
Τους Σουλιώτες θυμήθηκε και ανακάλυψε ως Σπίθα πρώτα και μετά ως Λάμψη ο απογοητευμένος Λόρδος Βύρων με το τρίτο άσμα του Child Harold, για να γίνει ο εμπνευσμένος πρόδρομος και εισηγητής του επικού αγώνα των Ελλήνων.

Γιομίστε με σαμιώτικο γιομίστε
Εκεί στην Πάργα,εκεί στο Σούλι πέρα
Αφήκε η Δωρική σας η μητέρα
Το λείψανο φυλής άξιας με κείνη.
Κι ακόμα ίσως η γη ετούτη δίνει
Βλαστάρι που στις φλέβες του τιμάει
Το αίμα Ηρακλειδών,καθώς κυλάει.

Γνώριζε καλά οΛόρδος Βύρων τις διαθέσεις των Δυτικών και του τότε κατεστημένου για τα βάσανα των ΟρθοδόξωνΕλλήνων και το διτυπώνει αυτό στη συνέχεια:
Μη θαρρείς,πως ο Φράγκος/ --λευτεριά σου κρατάει /--ο λαμπρός βασιλιάς του,/--αγοράζει,πουλάει.
Στα εγχώρια τα ξίφη/--και στον ντόπιο στρατό μας/--η ελπίδα ακουμπάει.
Μα των Τούρκων τα στίφη/--κι οι πανούργοι Λατίνοι /--θα την σπάσουν κι εκείνη/--την δικιά σου ασπίδα/--όσο αν είναι πλατιά.
Οι Σουλίώτες μέχρι το 1803 είχαν δημιουργήσει σχέσεις με τους Μεγάλους εκείνης της εποχής, και με τον ΜέγαΝαπολέοντα,και με την Αικατερίνη της Ρωσσίας και με την Αγγλία ελπίζοντας στην αποτελεσματική τους βοήθεια,που δεν την πήραν ποτέ. Διαπιστωμένη θέση που επιβεβαιώνεται και από τον Βύρωνα και από τον Διονύσιο Σολωμό στον Εθνικό Ύμνο.
Υπάρχει , όπως είπαμε σύνδεση των Σουλιωτών με την « Πρώτη Εταιρεία» του Ρήγα Φεραίου, όπου μετείχαν και Ηπειρώτες.
Συνεχίζεται αυτή η διασύνδεση με τον Χριστόφορο Περραιβό και στους Σουλιώτες, οπωσδήποτε, στηρίζονταν οι ΗπειρώτεςΠρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρίας.
Πρίν από την Ελληνική Επανάσταση έγιναν πολλές διεργασίες διαμόρφωσης πεποίθησης για την τύχη του Ελληνισμού και από τα πράγματα φαίνεται καθαρά ότι οι Σουλιώτες μαζί με τους άλλους Ηπειρώτες ήταν στο Επίκεντρο.
Η περίφημη ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ του ανώνυμου Έλληνος , Ιταλία.1806, θεωρήθηκε μανιφέστο των δυνάμεων που προετοίμαζαν την Ελληνική Επανάσταση και από την αρχή με πολλές αναφορές προβάλει ως παράδειγμα και πρότυπο τους Σουλιώτες.
Από το Παρίσι ο Αδαμάντιος Κοραής στις 22 Απριλίου 1803 σε ευχετήριο πασχαλινή επιστολή,υπογράφεται ως « μέγας επαινέτης και επιθυμητής της δόξης των Σουλιωτών. Ο Ζαγορίσιος Χριστόδουλος Κλονάρης εφοδιάζει τον Φωριέλ με 24 Δημοτικά τραγούδια από τα οποία τα περισσότερα αναφέρονται στον Σουλιώτικο κύκλο.
Αποσιωπάται όμως και η αρχή της πρώτης Επαναστατικής Προκηρύξεως της 24ης Φεβρουαρίου 1821, «…οι Σουλιώται και όλη η Ήπειρος οπλοφορούντες μας περιμένουν» του Αλέξανδρου Υψηλάντη, με τον τίτλο:ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
Αποσιωπάται το ξεσήκωμα και οι πολλές μάχες της Ηπείρου, από την 3Οή Νοεμβρίου 1820 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1822. με πρωταγωνιστές τους Σουλιώτες
2. Ελπίδα και ανεξήγητη λήθη για τον δρόμο που άνοιξαν οι Σουλιώτες
Μετά την απελεύθέρωση άρχισε να γράφεται η Ιστορία , με κριτήρια σκοπιμότητας και στην δεκαετία του 1830 είχαμε την έκρηξη του Χριστόφορου Περραιβού,του Θεσσαλού για την παραποίηση της ιστορίας από τους απόλεμους καιροσκόπους.Έγραψε ο ίδιος με λεπτομέρειες και ακρίβεια «Περί της Αρχής της Επαναστάσεως» ,τοποθετώντας αυτή στην ΄Ηπειρο επικαλούμενος δράση της Δεύτερης, της ΦιλικήςΕταιρείας έχοντας και επιστολές για τους Σουλιώτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Υπήρχε σοβαρό πρόβλημα για την έναρξη της Επαναστάσεως στην Πελοπόννησο από τον φόβο των Τουρκαλβανών, από το μακελιό και τις καταστροφές που είχαν κάνει το 1769 επί Ορλώφ και το 1790 επί Λάμπρου Κατσώνη.
Ο ίδιος αναχώρησε αμέσως για το Σούλι για να εμποδισθεί η εκσττρατεία των Τουρκαλβανών στην Πελοπόννησο πράγμα που έγινε και ιδιαίτερα με τις μάχες στο Σταυρό της ΄Αρτας. ( Απομνημ. Μακρυγιάννη, Κεφ.Β΄).
Αυτή την ΑΡΧΉ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΆΣΕΩΣ την τοποθετεί στην Περιφέρεια της Σουλιώτικης Συμπολιτείας και περιγράφει με ακρίβεια και πειστικότητα πάρα πολλές μάχες Στο Σούλι, στα Δερβίζιανα,στα Λέλοβα και τονΛούρο,στους Βαρυάδες και του Τόσκεση ,στη Μπογόρτα και στη Ρηνιάσα ,στη Σπλάντζακ.λ.π,. από την 30ή Νοεβρίου 1820 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1822.Και μετά οι Σουλιώτες πρωταγωνιστούν στην άλλη μαχόμενη Ελλάδα .συνεχίζοντας τις τεράστιες σε αίμα Θυσίες.
3.Ο Πολιτισμός της Θυσίας των Σουλιωτών Παιδαγωγεί.
Οι παρατηρήσεις του Περραιβού δεν έφεραν την αποκατάσταση της Ιστορικής θέσης των Ηπειρωτών… Η μικρή Ελλάδα εμπλέκεται στα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων με εσωτερικές προεκτάσεις και ντόπιους πράκτορες. Καλλιεργείται το βόλεμα με την προβολή την Ανάπτυξη και τον Ευδαιμονισμό και ως αντίδραση ξεπήδησε το 1844 μέσα στη Βουλή των Ελλήνων η Μεγάλη Ιδέα από τον Ηπειρώτη, από το Συράκο των Τζουμέρκων , Ιωάννη Κωλέττην.
Ευτυχώς υπήρχαν και πλούσιοι Ηπειρώτες εκείνα τα χρόνια,Ιδεολόγοι της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Με τα χρήματά τους και με τα Πνευματικά Ιδρύματα που οι ίδιοι ίδρυσαν, συνέχισαν την Ιδεολογία που είχαν κάνει τρό[πο ζωής και πράξη οι ατρόμητοι Σουλιώτες.
Από τους Παξούς την 18η Ιανουαρίου του 1823 σε επιστολή του προς τους Σουλιώτες ο Περραιβός τους υπενθυμίζει ότι « όταν ήμεθα εις το Σοούλι,εκαυχώμεθα ότι το σπαθί μας τότε θα το βάλωμεν εις την θήκην,όταν φθάσωμεν εις την Κωνσταντινούπολιν».
Αυτά τα δυό αντίθετα ρεύματα του Ιδεαλισμού και του Υλισμού από το 1850 και μετά, αποτυπώνονται στην τέχνη ,στη Λογοτεχνία και στην Ιστοριογραφία.
Αναφέρεται ως παράδειγμα η Πραγματεία ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΟΥΛΙΟΥ, του Ι. Ράγκου η οποία ανακοινώθηκε πρίν από το 1880 στον Φιλολογικό Σύλλογο «ΒΥΡΩΝ»,εκδίδεται το 1880 και διατίθεται προς πώληση υπέρ ενισχύσεως του Εθνικού Στόλου.
Η Κεντρική Ιδέα της Πραγματείας είναι η Σύγκρουση του Ιδεαλισμού των Σουλιωτών με τον Υλισμόν, τον οποίο θεωρεί βαρειά κοινωνική και Εθνική ασθένεια ,που την παραμοιάζει με Ψωρίαση.
Αυτή την εποχή γράφονται πολλά ποιήματα, θεατρικά έργα, διηγήματα και ιστορίες για τα κατορθώματα των Σουλιωτών και μάλιστα υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ Δημοτικιστών ( π.χ Βαλαωρίτης,Σολωμός, Πολυλάς, Χρηστοβασίλης) και Καθαρευουσιάνων(Α.Κατακουζηνός,Ράγκος, Κάλβος).
4. Οι Εταιρείες και τα Κομιτάτα
Και όλα αυτά είναι αποτέλεσμα των Εθνικισμών στη Χερσόνησο του Αίμου που προέκυψαν ως υποκίνηση από τις τότε Μεγάλες Δυνάμεις και κατά παρέκκλιση από το όραμα του Ρήγα Φεραίου, της Φιλικής Εταιρείας και της Ελληνικής Επαναστάσεως.
Με κανένα τρόπο οι Μεγάλοι δεν θέλουν καμιά σύνδεση με το Βυζάντιο και από τότε άρχισε μια πολιτική Συρρίκνωσης του Ελληνισμού.Π.χ.στη Δύση προβάλλονται έντονα όσα έχει γράψει ο Καθολικός ιερέας της Σκόδρας Μ. Barletius,για τον Γεώργιο Καστριώτη, τον Σκερδέμπεη.
Δημιούργησαν Αλβανική Εθνική Συνείδηση γύρω από έναν Ήρωα,ο οποίος αγωνίστηκε ως Ηπειρώτης και Χριστιανός κατά του Μωάμεθ.
Και στην Ελλάδα δημιουργούνται ,ως άμυνα, αντίστοιχα ρεύματα και είναι χαρακτηριστικό ότι για τον Καστριώτη γράφτηκαν αρκετά και στην Ελλάδα και δικαίως,όπως και Θεατρικό έργο .
Η δύναμη της ξένης προπαγάνδας όμως, μας επέβαλε την Ιστορική Λεηλασία και την Λήθη ως αποτέλεσμα της μακρόχρονης Πολιτικής Συρρίκνωσης του Ελληνισμού. Τον χαρίσαμε τον Καστριώτη στους Αλβανούς. Τώρα το φαινόμενο επαναλαμβάνεται πιο προκλητικά και πιο έντονα με τους Σουλιώτες,από Ελληνικά ,δυστυχώς ,δήθεν επιστημονικά Κέντρα.
Από αυτά τα αλληλοσυγκρουόμενα ιδεολογικά ρεύματα και για προστασία της Εθνικής μας ταυτότητας δημιουργούνται και στην Ελλάδα από διακεκριμένους Επιστήμονες και Διανοούμενους, Εταιρείες Οριοθέτησης των Εννοιών Ελληνισμός και Ορθοδοξία .
Τέτοιες είναι η Εθνική Εταιρεία και ο Ελληνισμός. Από τα αρχεία του Παναγ. Δαγκλή προκύπτει ότι το Σουλιώτικο πνεύμα Θυσίας είναι η Κεντρική Ιδέα στήριξης του Νεοελληνικού Πολιτισμού, όπως είχε γίνει τα αρχαία χρόνια μετά τις μάχες του Μαραθώνα των Θερμοπυλών και της Σαλαμίνος , όπως είχε γίνει στα χρόνια του Βυζαντίου με τον Ηράκλειο και τον Ακάθιστο Ύμνο.
Η αποκατάσταση του Τίμιου Σταυρού στη Θέση του ήθελε θυσίες .
Η απελευθέρωση της Ηπείρου, όπου ήταν οι Σουλιώτες ήθελε Θυσίες
Οι Ηπειρώτες της Διασποράς δημιουργώντας Πολιτισμό στην Αθήνα διατηρούσαν αυτό το Πνεύμα Θυσίας ως γονιμοποιό Δύναμη. Αυτοί πλαισίωναν και πάλι τις Εταιρείες όπως είχε γίνει και με την Φιλική Εταιρεία.
Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896,κατά μέγα μέρος είναι έργο της Ευάνδρου Ηπείρου που ήταν τότε σκλαβωμένη ακόμα . Αμέσως μετά έγινε η άτυχη εξόρμηση του 1897 με επιτυχίες αρχικά, μόνο στο μέτωπο της Ηπείρου.
Μετά την συμφορά οι τότε «βολεμένοι και ανεύθυνοι των Αθηνών» έρριξαν τις ευθύνες στις Εταιρείες.
Πάλι όμως αυτό το Πνεύμα Θυσίας δεν πνίγηκε στις φιλολογικές φλυαρίες και δεν χάθηκε στα σαλόνια,αλλά ξεπήδησε οργισμένο αρχικά ως Κομιτάτα. ΄Ένα από αυτά είναι και η Ηπειρωτική Εταιρεία Αθηνών που πλαισιώθηκε και από Σουλιώτες της Διασποράς.
Με την κήρυξη του πολέμου του 1912, σε ελάχιστες μέρες ελευθερώνεται πρώτη η Περιφέρεια της Σουλιώτικης Συμπολιτείας με βάση την εθελοντική προσφορά της Περιοχής και Πολλαπλασιαστή του Πνεύματος Θυσίας, τον Μπότσαρη.
5. Αντί της Δικαίωσης στα σχέδια της Παγκοσμιοποίησης.
Και στα νεώτερα χρόνια, στη δεκαετία του 40,η περιοχή της Σουλιώτικης Συμπολιτείας με Κέντρο τα Δερβίζιανα γίνεται Παγκόσμιο Σημείο Αναφοράς.
Ο αρχηγός της μιας Παρατάξεως έχοντας ρίζες καταγωγής από την Κιάφα ξεκίνησε την ένοπλη αντίσταση την 23η Ιουλίου 1942 με την Πραγματική Επωνυμία «Σουλιώτης».
Η περιοχή της Σουλιώτικης Συμπολιτείας βρίσκεται στο Περιθώριο και τα 129 χωριά της ερημώνουν από μια αδικαιολόγητη αδιαφορία.
Ταυτόχρονα είναι στο μάτι του κυκλώνα από τον Παγκόσμιο Σχεδιασμό που δημιουργεί μειονότητες . Έχουν επισημανθεί ύποπτα κέντρα χρηματοδότησης Ερευνών και προκατασκευασμένων Συνεδρίων δήθεν.
Μάλιστα παίρνουν και κατά κατηγορίες διάφορα παραπλανητικά προσωπεία, π.χ. Γλωσσική Μειονότητα,Φυλετική Μειονότητα. Θρησκευτική Μειονότητα κ.λ.π. και κόπτονται με έμφαση για Ατομικά Δικαιώματα.
Παρουσιάζονται ως πρωτοπόροι αγωνιστές κατά συγχρόνων κοινωνικών προβλημάτων και παγιδεύουν πρόσωπα ή οργανώσεις χορηγώντας διακρίσεις και βραβεία.
Οι Σύγχρονοι Σουλιώτες με βάση την Ιστορία των Προγόνων τους, έχουν την δύναμη να αποκαλύψουν πολλά τέτοια Προσωπεία , επειδή ως βάση του κοινωνικού τους βίου είχαν και έχουν την βιβλική και σαφή διάκριση του Φύλου και την σημασία του Ομότιμου.,στον Προορισμό του Ανθρώπου. Το ενδιάμεσο Φύλο ήταν άγνωστο, ή πρόσωπο εκτροπής από τη φύση και ως τέτοιο αξιολύπητο.
Στο νεώτερο Ελληνικό Πολιτισμό το Σουλιώτικο Πνεύμα ως καταξιωμένο και έξω από τα Ελληνικά σύνορα, έχει μια επίκαιρη Οικουμενικότητα που δεν υποτάσσει, αλλά ελευθερώνει από όλους τους σύγχρονους δυνάστες.
Μεγάλα Σχολικά ΣΎΓΧΡΟΝΑ συγκροτήματα των Αθηνών( Αρσάκεια—Ελληνική Παιδεία), πρόσφατα, αφιέρωσαν πολλές από τις δραστηριότητές τους στο Πνεύμα Θυσίας, με αποκλειστική αναφορά στους Σουλιώτες.
Ένα ανέβασμα στα Σουλιώτικα βουνά θα είναι ανέβασμα ψυχής, που ισορροπεί τον ταραγμένο σήμερα άνθρωπο,τον σκλαβωμένο στην κατανάλωση και στο χάπι του ευδαιμονισμού.
Ένα ανέβασμα στις κορυφές του Αγίου Δονάτου και της Αγίας Παρασκευής θα είναι μια εισαγωγή στις πρώτες αρετές και στον πλούτο της λιτότητας. ΄Όπλα Οικουμενικά κατά της Παγκοσμιοποίησης.

Παρασκευή, 27 Δεκεμβρίου 2002 Βησσαρίων Μπακόλας, Παλλήνη.

Η γειτονιά μου στου Μπάλλα

Όλη Λάκα Σούλη είναι γεμάτη από βυζαντινά ιστορικά τοπωνύμια τα οποία τείνουν να λησμονηθούν επειδή η περιοχή ερημώνεται.Είχαμε σημειώσει παλιότερα τον Κάμπο του Πασιά,του Γκόγκα, του Τζαβέλα Το Λιθάρι του Μάρκο Μπότσαρη,Στη Ράχη του Βόγκλη στο Σούλη, κ.λ.π..
Θα περιορισθώ στη γειτονιά μου, του Μπάλα, του Δημοτικού Διαμερίσματος Γεωργάνοι του Δήμου Δερβιζιάνων
Στου Μπαλα είχαμε τις παρακάτω Φάρες:
Οι Γουσιάτεςοι Βασιάτες,οι Πασχαίοι, οι Καρβελάτες,οι Κουταίοι,οι Κυργιάτες,οι Μπακολαίοι,οι Ρανταίοι,οι Τζιογκάτες,οι Μπρεκαλάτες,οι Λιαμπέοι ,οι Βλαχαίοι, οι Μακρεσαίοι
Σχέση με το μικρό αυτό χωριό έχουν και οι φάρες Ντάλα, Στάικου,Καρακίτσιου,Υφαντή,Ρουση,Λεξαιοι και Μπάλα.
Ο ιστορικός Λαμπρίδης(1886) αναφέρει και την εγκατάσταση 7 τουρκοαλβανικών οικογενειών διασώζοντας τα ονόματα Μουράτ,Μπούτα και Ομέρ.


Η ονομασία Μπάλα

Το χωριό πήρε το όνομά του από το Ανδρωνυμικό Μπάλας πού σημαίνει τον κτήτορα, τον τιμαριούχο,το όνομα του βυζαντινού Ακρίτα.
Εμείς παραδοσιακά κληρονομήσαμε κτητικές στού Μπάλα,στού Γιωργάνου ,ατού Γκολεμή,στου Τόσκεση κ.λ. Για την κτητική φράση «στο βουνό του Σούλι» στη δημοτική γλώσσα έχουμε τα συντακτικά φαινόμενα,σχήμα υπαλλαγής και σχήμα έλξεως(σελ.172,173)και τα γραμματικά φαινόμενα, τονικά, παρώνυμα και ανδρωνυμικά(σελ.67,50,102).
Επικράτησε η λέξη με ουδέτερο γένος και κατάληξη –ι με την εξαφάνιση του ουδέτερου βουνό ή όρος και την αντικατάσταση της γενικής πτώσης του άρθρου του με την την ονομαστική του ουδέτερου το.Όλες οι άλλες εκδοχές –και διατυπώθηκαν πολλές -είναι απαράδεκτες για την περιοχή που μας έδωσε τα ονόματα Έλληνες και Γραικοί.
Το επώνυμο Μπάλας υπάρχει στην Κορύ(σ)τιανη (ν. Φροσύνη) υπαγόμενο στην ιστορική Κοινότητα Σούλη,μαζί με τα άλλα τρία Σκαπετοχώρια Υπάρχει έντονη παράδοση ότι μετακινήθηκαν φάρες από τα γύρω χωριά της Παραμυθιάς προς την Ανατολική Λάκα Σουλη σε περιόδους εντάσεων,διωγμών και ιδιαίτερα την περίοδο του βίαιου εξισλαμισμούΤο ίδιο έγινε και αντίστροφα
Υπάρχει ενότητα πολιτιστική από τα βυζαντινά χρόνια και αυτό αποδεικνύεται και με αυτοκρατορικό Χρυσόβουλο για το Θέμα της Βαγενετίας που αναφέρει τους Βαρυάδες ως όριο.
Από την Κορύτιανη καταγράφεται η φάρα των Γουσαίων που κυριάρχησε στού Σούλη τα βουνά από το 1700 μέχρι το 1760.
Με απόφαση της Συνέλευσης των Αρίστων αντιπροσώπων των φαρών ο τελευταίος Γουσιάτης Πολέμαρχος Λάμπρος Γούσης παρέδωσε στον Γιώργη Μπότσαρη.(Πανταζής,σελ.60).
Από αυτή τη φάρα εγκαταστάθηκαν Γουσιάτες περιφεριακά,όπως έγινε πρώτα στα Δερβίζιανα με τον Φώτο Γούση,πρόγονο των Ρωσαίων,πριν από τα γεγονότα του γάμου,1740.(Μίχας, Λαμπρίδης,Περάνθης).
Τότε,με την φυγή των 7 οικογενειών των Τουρκοαλβανών από του Μπάλα,εγκαταστάθηκε στον τόπο του Μπάλα,Γουσιάτης,ο πατέρας του Παπανικόλα.
«… Μη κατεστράφησαν οί Αλβανοί ως μάλλον ριψοκίνδυνοι και αντικατέστησαν υπό Ελλήνων, ως συνεβη εις Μπάλαν…»( Ιωάν. Λαμπρίδης,τεύχ.γ’σελ.20, 1888)

Ανατολική Λάκα Σούλη και Τετραχώρι-Σκάπετα

Από το βιβλίο του Ελευθερίου Διαμάντη « Σκάπετα»,2001 εκτός από τα κοινά Μπάλα-Γούσης του χωριού Κορύτιανη παρατηρήσαμε και τα παρακάτω:Στου Μπάλα ο Παπανικόλας κατέχει την ιδιοκτησία Ντάλα,ως οικόπεδο,ως δάσος στη θέση Ντάλα Νίκου και τα χωράφια στη θέση Κορύτα.
Στην κορυφή του κάμπου της Κορύτας γίνεται η συμβολή των λάκων της Γκούβας,του Θεμελή,του Ντάλα Νίκου και του Μπάλα με την ονομασία Ντιχαλός.
Με την ίδια ακριβώς σημασία υπάρχουν,όπως καταγράφονται στο βιβλίο του κ.Διαμάντη το ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΣΟΥΛΙ,2001,στη Φροσύνη καιστα γύρω μέρη οι θέσεις τοπωνύμια Ντάλα,Κορύτα,Ντιχαλός.
Ή ακόμα στην ευρύτερη Τετραχωρίου—Σκάπετα υπάρχουν πάρα πολλά κοινά ονόματα,Εκκλησίες,τοπωνύμια,όπωςΠαναγιά,ΆγιοςΓεώργιος,ΆγιοςΜηνάς,ΠροφήτηςΗλίας,ΑγίαΠαρασκευήΆγιοςΝικόλαος,Σταυρός,ΓκορτσιέςτουΓούση,ΛακιάτουΓύφτου,Μηλιές,Περιβόλι,ΛιθάριτηςΠαπαδιάς,Αλαταριά,Κουλούρια,Μπούφου,Σπέλα,Κιάφα,Παλιόμυλος,Τζιούμπα,Στάνητου…….,Στρούγγατου……,Σκάλα,Δέντρο(=δρυς),ΤρίαΔέντρα,Σιούρος,Σέλκια,Γκόγκα,Γεφύρι Ντάλα,Μύλος του Ντάλα,κ.λ.π.
Στην κορυφή του Μπάλα υπάρχει υπάρχει το πολύ παλιό σπίτι του Παπανικόλα,περίπουαπότο1750.

Ανατολική Λάκα Σούλη και Τετραχώρι-Σκάπετα

Από το βιβλίο του Ελευθερίου Διαμάντη « Σκάπετα»,2001 εκτός από τα κοινά Μπάλα-Γούσης του χωριού Κορύτιανη παρατηρήσαμε και τα παρακάτω:Στου Μπάλα ο Παπανικόλας κατέχει την ιδιοκτησία Ντάλα,ως οικόπεδο,ως δάσος στη θέση Ντάλα Νίκου και τα χωράφια στη θέση Κορύτα.
Στην κορυφή του κάμπου της Κορύτας γίνεται η συμβολή των λάκων της Γκούβας,του Θεμελή,του Ντάλα Νίκου και του Μπάλα με την ονομασία Ντιχαλός.
Με την ίδια ακριβώς σημασία υπάρχουν,όπως καταγράφονται στο βιβλίο του κ.Διαμάντη το ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΣΟΥΛΙ,2001,στη Φροσύνη καιστα γύρω μέρη οι θέσεις τοπωνύμια Ντάλα,Κορύτα,Ντιχαλός.
Ή ακόμα στην ευρύτερη Τετραχωρίου—Σκάπετα υπάρχουν πάρα πολλά κοινά ονόματα,Εκκλησίες,τοπωνύμια,όπωςΠαναγιά,ΆγιοςΓεώργιος,ΆγιοςΜηνάς,ΠροφήτηςΗλίας,ΑγίαΠαρασκευήΆγιοςΝικόλαος,Σταυρός,ΓκορτσιέςτουΓούση,ΛακιάτουΓύφτου,Μηλιές,Περιβόλι,ΛιθάριτηςΠαπαδιάς,Αλαταριά,Κουλούρια,Μπούφου,Σπέλα,Κιάφα,Παλιόμυλος,Τζιούμπα,Στάνητου…….,Στρούγγατου……,Σκάλα,Δέντρο(=δρυς),ΤρίαΔέντρα,Σιούρος,Σέλκια,Γκόγκα,Γεφύρι Ντάλα,Μύλος του Ντάλα,κ.λ.π.
Στην κορυφή του Μπάλα υπάρχει υπάρχει το πολύ παλιό σπίτι του Παπανικόλα,περίπουαπότο1750.

Το μισό σπίτι του Παπανικόλα Από το 1750-το 2001 Μετά το 2001
Είναι κοντά στο Σιούρο ή τον Γκουμπέ,όπου η ομώνυμη πηγή ,μια από τις μελύτερες πηγές της Λάκας.
Σώζεται μόνο το μισό και βόρειο τμήμα προς το μέρος της ιδιοκτησίας του Ντάλα Νίκου που ήταν κατάφυτο από σκαμνιές Είναι βέβαιο ότι πολύ παλιά τρέφοντας μεταξοσκώληκες είχαν αρκετές ποσότητες από κουκούλια.
Παραγωγή από κουκούλια είχαμε και στα Σκάπετα ‘όπου υπάρχει και ομώνυμο χωριό.
Το οικόπεδο του Ντάλα Νίκου,το αλώνι του Τζιάλα,η πηγή Καρακίτσου,η περιοχή γύρω από την Βαγγελίστρα και τον Σταυρό, οι Μηλιές, το Περιβόλι, η περιοχή του Ομέρκαι τα παραποτάμια χωράφια Μπούτα,Ομέρ και Κορύτα περιήλθαν στον Γούση—. Παπανικόλα.

Σελλαϊδα-

Το ποτάμι που είναι γνωστό ως Λακιώτικο,είναι ο Άνω Αχέροντας που στην αρχαιότητα κατά τον καθηγητή Δάκαρη,(Δωδώνη σελ88) είχε το ‘όνομα Σελλήεις.
Η Κεντρική Λάκα Σούλη ήταν μεγάλη λίμνη,η Αχερουσία Λίμνη.
Μετά το άνοιγμα του Φαραγγιού,η περιοχή ήταν γνωστή με το όνομα Σελλαϊς.Σελλαϊδα την ονομάζουν πολλοί νεώτεροι συγγραφείς όπως ο ποιητής Κ.Κρυστάλης.
Υπάρχουν παρόμοια ιστορικά τοπωνύμια σε όλη την Κεντρική Λάκα Σούλη. Ο Hammond ,ο Δάκαρης και άλλοι προσδιορίζουν την Λάκα Σούλη από την ροή των υδάτων του Άνω Αχέροντα,συμπεριλαμβανομένης και της Δυτικής Λάκας Σούλη Η Λάκα περιλαμβάνει την Μικρή Λάκα Σούλη με κέντρο τα Λέλοβα, ,την Λακοπούλα με κέντρο «του Ζερμή»,την Άνω Λάκα Σούλη,τα Σκάπετα και μέρος από το Φανάρι
Είναι μια δύσκολα προσδιορισμένη περιοχή πού συνέπιπτε με την Σουλιώτικη Συμπολιτεία με κύριο χαρακτηριστικό τον αμιγή Ελληνορθόδοξο πληθυσμό που δεν ζήτησε ποτέ κανένα προνόμιο από τον κατακτητή Ήταν η απροσκύνητη περιοχή
Πρακτικά προσδιορίζεται με φυσικά όρια τον Λούρο Ποταμό, τον Καλαμά και λωρίδα του Ιονίου.
Η περιοχή που εκτείνεται από την Φιλιππιάδα μέχρι την Παραμυθιά,από την Δωδώνη μέχρι τον Λούρο.
Το Τετραχώρι ήταν η αιχμή του δόρατος και κορύφωση του ενιαίου ευρύτερου χώρου της Λάκας. Ως πανελλήνιο Ελληνικό Ορθόδοξο Κέντρο είχε και την ανάλογη ενδοχώρα με βάση την Κεντρική Λάκα Σούλη.
Αυτό αποδεικνύεται με τις συμφωνίες του 1792 ,του 1821,την έδρα του Μ.Η.Σ.το 1912 ,και την έδρα της Ε.Ο.Ε. το 1943-1944.
Πρωταγωνιστεί η περιοχή με τους Σουλιωτικούς αγώνες,με το ξεσήκωμα του 1820-21,με το Ηπειρωτικό Κομιτάτο το 1912-13, με την Εθνική Αντίσταση της δεκαετίας του Σαράντα.
Πρώτη περιοχή σε προσφορά και θυσίες και τελευταία σε αναγνώριση και καταξίωση.


Το Κάστρο της Λάκας Σούλη τόπος σύγκρουση

Τά Σουλιώτικα βουνά,η Ολύτσικα με τις προεκτάσεις της και ιδιαίτερα τις Νότιες,τα βουνά Μπογόρτσα- Βαλαωρίτη ,ο Κορύλας της Παραμυθιάς στα βόρεια και η επέκταση προς το Ζάλογγο νοτιότερα, δημιουργούν ένα τεράστιο φυσικό φρούριο,ιδιότυπο και απόρθητο.Η εσωτερική διαμόρφωση της περιοχής με τα δάση, με τις κοιλάδες, με τα μικρότερα βουνά και τους λόφους, με τα απότομα φαράγγια ,τις Σκάλες και Σκαλοπούλες για το σκαρφάλωμα στις απότομες πλαγιές κ.λ.π. διαμορφώνουν αυτό το απέραντο κάστρο σε τόπο Ασφάλειας για τους γηγενείς και σε πεδίο γεμάτο παγίδες για τους ξένος.
Σωστά ο Κουτσονίκας θεωρεί την περιοχή ως καταφύγιο από τους Ρωμαϊκούς διωγμούς.
Ηταν τόπος πάρα πολλών συγκρούσεων,για τον έλεγχο του ιερού της Δωδώνης,των δρόμων που ένωναν την Αμβρακία με την Δωδώνη και την κ.λ.π . Η παραμονή Αποστόλου Παύλου στη Νικόπολη τον χειμώνα του 63-64 μ.Χ, η διαδρομή Του προς την Ρώμη μέσω Δυραχίου(Δ’ Αποστολική Πορεία CLAUDE TRESMONT ,Παύλος 1967, Αμβούργο) και η ακμή της Επισκοπής Εύροιας (όπου το σημερινό Γλυκύ) με τον Άγιο Δονάτο αναδεικνύουν την περιοχή της Λάκας Σούλη ως πεδίον σύγκρουσης με το ειδωλολατρικά κέντρά της Δωδώνης,της Κασσώπης κ.λ.π.
Πολλές φυλές πέρασαν από αυτά τα μέρη και άφησαν κάποια κατάλοιπα,αλλά ο γηγενής πληθυσμός από τα αρχαία χρόνια επικρατούσε.
Αυτό αποδεικνύεται καθαρά από την γλώσσα του,τον πολιτισμό του,και από τον τρόπο ζωής του.
Αυτή η πολιτιστική ταυτότητα σφυρηλατήθηκε πιο έντονα στα βυζαντινά χρόνια και στην εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου.
Έτσι οι σειρήνες της Δύσεως δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα,αλλά και οι στρατοκόποι Σέρβοι και Αλβανοί δεν μπόρεσαν να σταθούν
Εκείνοι που δέχτηκαν τον ελληνικό τρόπο ζωής και κράτησαν την Ορθοδοξία αφομοιώθηκαν και εντάχτηκαν στη Ρωμιοσύνη.
Η Λάκα Σούλη είναι η μόνη περιοχή Αντίστασης κατά του νέου Οθωμανού δυνάστη(Λαμπρίδης,Γ’,σελ.41),που δεν ζήτησε προνόμια και δεν δήλωσε υποταγή. Για αυτό έγινε καρφί στα μάτια του.
Ωρισμένοι Αλβανοί έπαιξαν τον ρόλο του μισθοφόρου στον κατακτητή,δημιουργώντας κέντρα Εξωμωτών στα Δερβίζιανα,στη Ρουσιάτσα( Πολυστάφυλλο) και στου Μπάλα,μετά το 1700.
Αυτοί καταστράφηκαν και ο Λαμπρίδης αναφέρει ενδεικτικά το χωριό Μπάλα(Γ’σ.20).
Στο μοναστήρι Διχούνι βρέθηκε σημείωση(Λαμπρίδης,γ,σ28) που αναφέρεται στη με μίσος των 7 Αλβανικών οικογενειών στού Μπάλα, επειδή οι 3 εξισλαμίστηκαν (Ομερ, Μπούτα και Μουράτ).
Στην περιοχή είχαμε κατάλοιπα της μακροχρόνιας, σκληρής σύγκρουσης Αλβανών και Σέρβων για την κυριαρχία του τόπου στα μέσα του 13ου αιώνα. Τότε οι Αλβανοί είχαν καταστρέψει την Επισκοπή Σειστρουνίου, που ήταν διάδοχος της Επισκοπής Δωδώνης.
Με την εγκατάσταση των Σέρβων στα Γιάννινα άλλαξαν και το όνομα της Δωδώνης σε Τσαρκοβίστα.
Αυτά τα κατάλοιπα αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους ως Ρωμιοί,άλλοι σκοτώθηκαν στις συγκρούσεις και άλλοι έφυγαν.
Από αυτές τις σκληρές και αιματηρές συγκρούσεις,πέρα από τις βίαιες μετακινήσεις από την Εξουσία,προέκυψαν και εσωτερικές μετακινήσεις,ιδιαίτερα από τα μέρη της Παραμυθιάς προς την Ανατολική Λάκα Σούλη ή και αντίστροφα.
Για καλύτερη κατανόηση αναφέρουμε τα παρακάτω παραδείγματα:
Από του Μπάλα φεύγει ο Ντάλα Νίκος προς το βουνό του Σούλη,από του Γεωργάνου το χωριό ,έφυγαν η φάρα του Μαλάμου και μέρος της φάρας του Νίκα και ανεβαίνουν στην Κιάφα, από το Ζερβό της μικρής Λάκας Σούλη η φάρα Ζέρβα ανεβαίνει και αυτή στη Κιάφα.
Προς την Λάκα κατεβαίνουν από την περιοχή Λαμπόβου της Β. Ηπείρου λίγες φάρες επειδή στο χωριό του Τόσκεση και στα Λέλοβα υπήρχαν Μοναστηριακά Μετόχια.
Οι εξισλαμισμένοι Αρβανίτες των Δερβιζιάνων,της Ρουσιάτσας και του Μπάλα διώχτηκαν από την περιοχή και έτσι με βάση την Ορθόδοξο Πίστη οι γηγενείς ,χάριν επιβίωσης,τονίζουν την ομοιογένεια,το ομόγλωσσο και το ομότροπο των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Ο Σουλιώτης,από την Κορύτιανη(Φροσύνη)Γούσης ή Μπούσμπος εγκαταστάθηκε στου Μπάλα στο σπίτι του Ομερ με στηρίγματα στο Σούλι.
Την ίδια εποχή ή αργότερα παρουσιάζονται στου Μπάλα ο Τσιόγγας,ο Κουτής,ο Ράδης,ο Μπακόλας,ο Μπρέκαλας από το Περιχάτι και στου Γεωργάνου ο Πάτσης από τα Γόρανα (Τρίκαστρο).
Από τη φάρα Θεμελή αναδείχτηκε ο Στάύρος Θεμελής ως καλόγερος Σαμουήλ. Τά κτήματα Θεμελή κατέχονται από απογόνους της φάρας Τσιόγγα.
Ο Ντάλα Νίκος κατείχε και άλλο μεγάλο με ιδιόκτητη πηγή που περιήλθε στον Μάρκο Μπακόλα, σύγχρονο του Γάκη Παπά, γιού του Παπανικόλα.
Επί της περιουσίας του Ντάλα είχαν και οι δυό μεταξύ τους διαφορές καταφεύγοντας στην Εκκλησία.
Στις μετακινήσεις τους φρόντιζαν να εγκαθίστανται σε ασφαλή φρουριακά μέρη που να μοιάζουν με τον τόπο τους. Π.χ. Μονή Σέλτσου.
Το ίδιο έγινε και στού Μπάλα,με το πλεονέκτημα του κατάλληλου χώρου με πολλά νερά για την ανάπτυξη κτηνοτροφίας και γεωργίας.

ΔΗΜΟΣ ΛΑΚΚΑΣ ΣΟΥΛΗ (Ή ΣΟΥΛΙΟΥ)

1. Εννοιολογικά
Με την πρόσφατη μετονομασία του Δήμου Δερβιζιάνων σε Δήμο Λάκκας Σουλίου, έγινε μία έγκαιρη και ορθή Διοικητική επέμβαση ιστορικής και γεωγραφικής προσέγγισης.
Η Λάκκα Σούλη , ως βάση δημιουργίας του Τετραχωρίου στην αρχή, από τον 15ον αιώνα και ως σταθερή ενδοχώρα μέχρι τα νεώτερα χρόνια, θεωρείται και είναι η πιο ιστορική περιοχή του Νεώτερου Ελληνισμού.
Αλλά και η γεωγραφική προσέγγιση είναι σωστή,ως Λάκκα, ως τόπος της πραγματικής Αχερουσίας Λίμνης,για την οποία υπήρχε παλαιότερη δοξασία ότι ήταν η λίμνη των Ιωαννίνων.(Ηπ.Χρον.1926,σελ. 80).
Η επιλογή της έδρας στα ιστορικά, με διοικητική παράδοση Δερβίζιανα ,είναι δικαιολογημένη.
Τα Δερβίζιανα για ιστορικούς λόγους μπορούσαν στη 10ετία του 1950 να είχαν μετατραπεί από Κοινότητα σε Δήμο προς γενικότερο όφελος της περιοχής.
Το όνομα Δερβίζιανα,δεν έχει καμιά σχέση με το Δερβίσης, διότι πριν εγκατασταθούν στην Ήπειρο Μωαμεθανοί, τρία χρυσόβουλλα, του1319,του1321 και του 1361 του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου και του Δεσπότη Παλαιολόγου Συμεών του Σέρβου, αναφέρονται για την περιοχή και ανάμεσα στις λέξεις Ζώριστα,Βαρυάδες,επισκοπής Σειστρουνίου διακρίνεται και η λέξη Τρινόβιανα.(Ηπειρ.Ημερολ.1914,αρ.βιλ.1681,σελ.47).
Η Λάκκα ΣΟΥΛΗ,( αρχαία ονομασία Σελλαϊδα) ,αναδεικνύει ιδιαίτερα τα Δερβίζιανα ως κέντρον της ευρύτερης του Δήμου περιοχής Λάκκας Σουλίου, ως συνέχεια ιστορική του ΝΔ τμήματος της Τσαρκοβίστας,όπως ήταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Διατήρησαν την πρωτεύουσα θέση τους και αργότερα μέχρι τα πρόσφατα χρόνια,με τη δημιουργία της Επαρχίας Δωδώνης.
(Αραβαντινός-Λαμπρίδης-Ηπειρωτική Εταιρεία Αθηνών,--Επιτροπή εξακριβώσεως θυμάτων 1945.)
Η έννοια Λάκκα Σούλη ως γεωγραφικός όρος ανταποκρίνεται και ως προς τον τον προσδιορισμό της περιοχής από τον Ερευνητή της Ηπείρου καθηγητή Ν.G.ΗAMMOND ,(Oxford press,19670),ως περιοχή που τα νερά της σχηματίζουν τον ρου του Άνω Αχέροντα.,δηλαδή από τις Πύλες του Άδη μέχρι την Βρυζάχα,(αρχαία ονομασία Αλυσός,) με υψόμετρο 1615μ. και μέχρι την Ολύτσικα, (αρχαία ονομασία, Τόμαρος,Τομούρος,Τμάρος=ιερό όρος,τόπος επίκλησης,τόπος προφητείας,εξορκισμού, πελειάς και ιέρεια Τιμαρέτη σελ.248,249Η) υψόμετρο1816μ.

Η λέξη Λάκκα πελασγοαρχαιοελληνικής προέλευσης σημαίνει μεγάλη έκταση εδάφους που σχηματίζει κοίλωμα σε σχέση με τα γύρω έδάφη,όπως ακριβώς είναι η περιοχή του νεοσύστατου Δήμου.
Από την ίδια γλωσσική ρίζα προέρχονται και οι λέξεις λάκκος, λακκούβα,λάκκωμα και από συμφυρμό η λέξη γούβα.
Επίσης η λέξη έχει περάσει και στις νεώτερες ευρωπαϊκές γλώσσες,όπως στα λατινικά lacus στα αγγλικά lake δηλαδή λάκκος,λίμνη,στα γαλλικά lac στα σλαβικά loky,στα ιρλανδικά. loch κ.λ.π. (Λεξικά Σταματάκου-Μπαμπινιώτη)
Επομένως η ίδια λέξη Λάκκα ,επιβεβαιώνει την έντονη τοπική παράδοση ,ότι η περιοχή ταυτίζεται με την αρχαία,την πρώτη Αχερουσία λίμνη,πριν σχηματισθεί το μήκους 12 χιλιομέτρων μεγάλο και φημισμένο φαράγγι του Αχέροντα από τα Σεριζιανά,υψόμετρο 600 μ., μέχρι το Γλυκύ ,υψόμετρο 80 μ.(Λίππα 840μ.,Δερβίζιανα540,Τρίκαστρο 480, Λιβάδι 380 μ.,Συκιές 320 μ ,Σειστρούνι 440μ.)
Μορφολογικά επιβεβαιώνεται αυτή η μεγάλη και απότομη Γεωλογική μεταβολή. Το ίδιο συμβαίνει και με το αρχικό Νεκρομαντείο το οποίο οι τοπικές παραδόσεις το τοποθετούν στο σημερινό Τρίκαστρο ή Γόρανα διότι με αυτά τα μέρη ταιριάζει περισσότερο η συναρπαστική και δραματική ομηρική εικόνα,ως παλαιότερη και κατατοπιστική.(10η και 11ηΡαψωδία της Οδύσσειας.).

Το κοίλωμα της Λάκκας χαμηλώνει από Βορά προς Νότο, προοδευτικά με πολλές επί μέρους μικρότερες κοιλάδες κατά τρόπο που δείχνει απότομη απόσυρση υδάτων και χωμάτων προς την πλούσια από τις προσχώσεις περιφέρεια του Φαναρίου ,όπου σχηματίσθηκε η νέα Αχερουσία λίμνη από τις γεωλογικές μεταβολές τις απότομες προσχώσεις και την απόσυρση της θάλασσας.

Ο προς τον Νότο ορεινός όγκος της Μπογόρτσας-Βαλαωρίτη,τα ονομαζόμενα Θεσπρωτικά ΄Ορη,με ψηλότερη κορυφή 1274μ μεταξύ Γκιόναλα (σ Ρεματιά). και Ντάρα (σ.Ελαία) κατά την μεγάλη γεωλογική μεταβολή έπαθε ολιγότερη διαβρωτική επίδραση και λειτούργησε ως ανάχωμα του αδειάσματος του Κοιλώματος της Λάκκας.

Η λέξη Σούλη είναι κτητικό ανδρωνυμικό,υποκοριστικό όνομα σε γενική πτώση,ως συνήθεια τοπική, από τα ονόματα Νάσιος ή Τάσιος (Αθανάσιος ή Αναστάσιος) που έμεινε ως βουνό του Σούλη.
Η καταγραμμένη από τον Περραιβό παράδοση τον θέλει Μουσουλμάνο, πιθανόν εξωμότη, που χτυπήθηκε στο βουνό,διότι τέτοια επεισόδια καταγράφτηκαν στην περιοχή της Λάκκας που κράτησε το ομόθρησκον,το όμαιμον και το ομόγλωσσον ως Ελληνικό πυρήνα εθνογένεσης.(Δερβίζιανα,Ρουσιάτσα,Μπάλλα,Αλποχώρι Μπότσαρη κ.λ .π.
Το ανδρωνυμικό γενικής πτώσης Σούλη, κτητικής σημασίας, αιτιολογεί και διατηρεί ο εγκυρότερος Ηπειρώτης ερευνητής και ιστορικός του !9ου αιώνα Ζαγορίσιος ιατρός από τα Σουδενά (σ.Πεδινή)Ιωάννης Λαμπρίδης, που ήταν γνώστης της Δυτικής προελεύσεως προπαγανδιστικής παραφιλολογίας της εποχής του.
Η πολιτική παραπληροφόρηση οργίαζε τότε στα Βαλκάνια, όπως και τώρα.
Στο δεκάτομο σημαντικό έργο του και ιδιαίτερα στο τελευταίο, το Τετραχώρι και τη Λάκκα τα θεωρεί ενιαία, ως χώρα του Σούλη, που ανήκουν στην Τσαρκοβίστα
Το ίδιο έπραξε αργότερα και το Ελληνικό Κράτος μέχρι το 1937 που το Τετραχώρι ήταν τμημα των κοινοτήτων της Λάκκας, Ρωμανού,Παλαιοχωρίου και Αλποχωρίου.
Αργότερα η Επαρχία Παραμυθιάς μετονομάσθηκε σε επαρχία Σουλίου.
Επειδή το βουνό (του Σούλη) είναι σε ουδέτερο γένος ,λαός και λόγιοι της περιοχής , απλούστευσαν την φράση σε μια μόνο λέξη Σούλι με επικράτηση του ουδέτερου Γένους από το ουδέτερο βουνό.
Επομένως με αυτή την προσέγγιση και οι δύο ορθογραφικοί τύποι είναι σωστοί.
Ο υπογράφων έχοντας υπ’όψη όλες τις άλλες εκδοχές περί της ονομασίας Σούλη,Ελλήνων και ξένων, αισθάνεται την ανάγκη να υποστηρίζει την Λακκιώτικη σκέψη, όπως είχε πράξει και ο Ι. Λαμπρίδης πριν από 150 χρόνια.
Τα Σουλιώτικα βουνά είναι τα όρια που έβαλαν φραγμό στον βίαιο ή καιροσκοπικό εξισλαμισμό, που γίνονταν στην ΄Ήπειρο και στην Αλβανία μετά την Επανάσταση τουΔιονυσίου του Φιλοσόφου το 1611,τον οποίο, οι χλιαροί στην Πίστη, χλευαστικά, ονόμασαν Σκυλόσοφο δικαιολογώντας τη δική τους καιροσκοπική στάση.
Σχετική και ανάλογη ερμηνεία έδωσε και ο Φώτης Κόντογλου( Έκφραση,Α΄τόμ.σελ.442 β΄έκδοση) για την πολιτική ενδυμασία με φουστανέλα μέσα στην Εκκλησία του Διαμάντη Σπάτουλα στο Αλποχώρι Μπότσαρη .Το ίδιο και το Βήμα Αθηνών της 11ης Σεπτ.1966.


2.Διεύρυνση της Έννοιας Λάκκας Σούλη- Συμπολιτεία

Τα όρια της Λάκκας Σούλη προσδιορίζονται λιγότερο από τα φυσικά όρια π.χ.του Καλαμά,Λούρου και περισσότερο από το ελεύθερο Ελληνορθόδοξο φρόνημα των κατοίκων
.Ο Ελληνορθόδοξος ορεινός πληθυσμός ήταν οργανωμένος σε εκκλησιαστικές κοινότητες με κέντρο την Εκκλησία και προτιμούσε να έχει ως σημείο αναφοράς και φανερής ενότητας το Σούλι, παρά με τα κέντρα που κυριαρχούσε η Εξουσία του Ισλάμ.
Αυτό εξωτερικεύτηκε λογοτεχνικά και ως τρόπος ζωής, ιδιαίτερα από τον Χρήστο Χριστοβασίλη,όπως συνέβη νοτιότερα με τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και ευρύτερα με τον Εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό.
Εκτός της Κεντρικής Λάκκας έμειναν,από τα Βόρια, τα χωριά Λίππα,Τσαρίτσανα( σ.Πλατάνια} ΖωτικόΓρατσανά(σ Άγιος Ανδρέας) Έλεζνα (σ,Αρτοπούλα και Παρδαλίτσα, υπαχθέντα στο Δήμο Σελλών ως μέρος της Άνω Λάκκας Σούλη.
Σε πολλά συγγράμματα φέρονται να ανήκουν ιστορικά στην Λάκκα και τα Ανατολικά της Κεντρικής, τα χωριά, Κοπάνη, Θεριακίσι Μελιά ή Μελίχοβο , Μουσιωτίτσα Κουκλέσι τα οποία υπάγονται στο Δήμο Αγίου Δημητρίου με φυσικά όρια τον Ποταμό Λούρο.
Από τα Νότια, τα χωριά Ρουσιάτσα(σ.Πολυστάφυλλο),Νάσσαρη(σ.Άσσος) Νικολίτσι, Μελιανά Παπαδάτες,ΓαλατάςΖερβό,Ποδογόρα(σ.Ριζοβούνι), ή τα χωριά της Κάτω Λάκκας ( της Μικρής Λάκκας Σούλη) μαζί με τα Λέλοβα,(σ.Θεσπρωτικό) ανήκουν στο Δήμο Θεσπρωτικού.
Πολύ κοντά στο Σούλι είναι η Κοινότητα Κρανιάς και τα χωριά της Λακκοπούλας, Σκιαδά,Γκιόναλα (σ. Ρεματιά,)Ζερμή (σ. Βρυσούλα),Κοτσανόπουλο, που υπάγονται στον Δήμο Λούρου και τα Γόρανα ή Τρίκαστρο που με τα Σεριζιανά κλείνουν το μεγάλο κοίλωμα της Λάκκας.
Δικαιολογημένα,ο Δήμος Θεσπρωτικού, ο Δήμος Σελλών και ο Δήμος Λούρου, θεωρούν τους τόπους τους Λάκκα Σούλη.
Κατά παράδοξο τρόπο,τα πλησιέστερα στο -Σούλι Σκαπετοχώρια, ήτοι το Τσαγγάρι, η Γλαβίτσα (σ.Αυλότοπος)Κορύ(σ)τιανη σ(.Φροσύνη) και Κουκουλιοί με κάποιες αυθαίρετες πράξεις φέρονται, ως η μοναδική Λάκκα Σούλη (συνεδρίαση 1ης Ιουλίου 1975 της Ηπειρωτικής Εταιρείας και της Αγωνόδικης Επιτροπής).
Αυτό έγινε πιθανόν εν αγνοία των 4 χωριών, προς ενίσχυση της Νέας Επαρχίας Σούλι με έδρα την Παραμυθιά που οικειοποίησε την ιστορική εννοιολογική φόρτιση της έννοιας Σούλη.
Οι ιστορικές μαρτυρίες,τα πολλά τοπωνύμια και επώνυμα, οι πολλές παραδόσεις και η πολιτιστική ομοιότητα όλων των περιοχών με το Τετραχώρι είναι ισχυρά επιχειρήματα που τους συνδέουν με την Λάκκα Σούλη.
Το Σούλι,ήταν η ασπίδα και η αιχμή του δόρατος των Ελλήνων Ορθοδόξων, κατά της τυραννίας.
Γράφει ο Ι.Λαμπρίδης στο10ο,σελ.21. « Εν υπομνήματι αυτών,των ελληνιστί λαλούντων και αδόντων,(1790) προς την Τσαρίνα αποκαλούσι τον έγγονον εκείνης βασιλέα της πατρίδος αυτών Ελλάδος. Εις επιστολή δε ης και μνημονεύει και ο Eton, και ην ο Τζαβέλας (1792) έγραψαν προς τον Αλήν αποκαλεί τον υιόν αυτού άξιον της εαυτού πατρίδος Ελλάδος υιόν.»
Η ανάγκη ύπαρξης ενιαίας ενδοχώρας, ανέδειξε την Σουλιώτικη Συμπολιτεία, ως ευρύτερη ιστορική και γεωγραφική έννοια από αυτή της Λάκκας Σούλι. Και με την έννοια αυτή της Συμπολιτείας ή ( της Ομοσπονδίας )τα χωριά, ήσαν πολύ περισσότερα από όσα μνημονεύτηκαν προηγουμένως
.
Οι Σουλιώτες αναγνώριζαν, ότι την ύπαρξή τους την χρωστούσαν σε αυτούς που οι ξένοι συγγραφείς ονόμασαν Παρασουλιώτες,σε αυτούς που πλήρωναν πιο ακριβά ,με πολλές θυσίες και πολλά βάσανα για χάρη τους, σε αυτούς που κατοικούσαν στις παρυφές της Συμπολιτείας.
Αυτοί οι παρά τω Σούλι , ήταν πάντα στη σκληρή διάθεση των τυράννων και οι Αγωνιστές ,ποτέ δεν έκαναν καμιά Διάκριση.
Για τον λόγο αυτό οι πρωταγωνιστές της απελευθέρωσης της Ηπείρου, Δαγκλής και Μπότσαρης μετά το 1913 σχεδίαζαν την τιμητική ίδρυση Νομού Σουλίου, με πίνακα 129 χωριών και με έδρα το Σούλι. (Περιοδ. Ηπειρ. Εταιρεία τεύχος 267 σελ.117-128.).


3.-Η Λάκα Σούλι, ως Στρατηγικός Χώρος

Από την αρχαιότητα είχε κεντρική στρατηγική θέση η Λάκκα Σούλη και αυτό αποδεικνύεται από τις πολλές τοποθεσίες «Καστρί».
Από την αρχαιότητα καταγράφεται η ύπαρξη ισχυρής φρουράς στο Βουχαίτιο(Ρωγοί), για τον έλεγχο Ανατολικά της Ιεράς Οδού προς την Δωδώνη (Αμβρακία-Βουχαίτιο –Δερβίζιανα- Βαρυάδες) και Δ της Οδού προς την Απολλωνία. ( Βουχαίτιο-Βρυσούλα –Ρωμανό )

Ο Δυτικός Άξονας,ως Ιόνιος Οδός καλό είναι να συμπέσει με την σπουδαιότερη αρχαία οδό της Ηπείρου(Η. σ.30) που περνούσε από την Λάκκα. με αξιοποίηση της υπόγειας σήραγγας του Ακτίου.
Η συμφορά της Ηπείρου το 167π.Χ.από τους Ρωμαίους και τον Αιμίλιο Παύλο, έπληξε ιδιαίτερα την Κασσωπαία χώρα με την καταστροφή 20 οικισμών-πόλεων από τις 70 της Ηπείρου(Δάκαρης,Ηπειρ.σλ.116)

.Ολόκληρη η Λάκκα, με τα βουνά και τα δύσβατα περάσματα, με τα φαράγγια, τα δάση και τις πολλές εδαφικές ιδιομορφίες, είναι ένα απέραντο φρούριο, με 4 κύριες εισόδους και εξόδους στους αυχένες των βουνοσειρών. (Προφήτη Ηλία-Άσσου΄--Ζερμή-Αρτοπούλας)
Με την τακτική της υποχωρήσεως εύκολα παγιδεύονται τα ξένα στρατεύματα εντός της Λάκκας. Στα νεώτερα χρόνια,στη Λάκκα, για πρώτη φορά εφαρμόζεται με πλήρη επιτυχία ο Ανορθόδοξος Πόλεμος και οι Νυκτομαχίες.

Η Λάκκα Σούλη είναι ιδανικός τόπος για στρατιωτικές Σχολές, βασικές και μετεκπαιδεύσεως, με εύκολη πρόσβαση στα αστικά κέντρα της Ηπείρου, επειδή είναι Κεντρική περιοχή,με αδικαιολόγητα τεχνητή απομόνωση.από το 1912.
Από τα χρόνια του Αιμίλιου, πολλοί κατέφυγαν για να σωθούν στα Σουλιώτικα βουνά.
Στη Μπογόρτσα , ήταν ο Αλή-Πασιάς , όταν κατελήφθη από τον πανικό αποκλεισμού το 1792 όπως αυτός περιγράφεται από τον Βαλαωρίτη «Το άλογο",κινούμενος στη Λάκκα με βάση τη Λίππα.
Την ίδια περιοχή επεσήμαναν οι σαμποτέρ του Γοργοποτάμου τον χειμώνα του 1942 για να αναδειχθεί στη συνέχεια το συνεπέστερο ευρωπαϊκό στρατόπεδο αντιστάσεως του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου .με επικεφαλής τον Σουλιώτη Ναπολέοντα Ζέρβα.
Η στρατηγική θέση της Λάκκας είχε αναδειχθεί με τις πολλές νικηφόρες μάχες του 1821,με την επανάσταση του 1854, με τα γεγονότα του1897 και με την επιλογή της Λάκκας από την Ηπειρωτική Εταιρεία ως βάση απελευθερώσεως της Ηπείρου.


4.Σύντομη ιστορική αναφορά

Αν κάποτε οι Λακκιώτες μελετήσουμε βαθύτερα και εκτενέστερα τον τόπο μας, αρχίζοντας από το σπίτι μας και τη γειτονιά μας,από τα δικά μας ονόματα και από τις ονομασίες των θέσεων, τα τοπωνύμια π.χ., θα ανακαλύψουμε ,ότι αυτός ο τόπος, είναι αξιαγάπητος και σημαντικός, όπως ήταν για χιλιάδες χρόνια πριν.
Ο Αριστοτέλης που είχε στη διάθεσή του πολύ επικό υλικό,δηλώνει χωρίς δισταγμό, ότι κοιτίδα της Ελλάδος, ήταν η περιοχή γύρω από την Δωδώνη με την ιερή βελανιδιά,που από κείνα τα χρόνια εμείς το κρατήσαμε με τη λέξη «το δέντρο».
Η Δωδώνη και τα χωριά μας είναι χτισμένα γύρω από το προφητικό βουνό.
Εκεί κατοικούσαν οι Σελλοί και αυτοί που ονομάζονταν Γραικοί και σήμερα Έλληνες. « Ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δε Έλληνες»,Μετεωρ.Ι 352.
Σελλήεις είναι ο Άνω ρους του Αχέροντα που πηγάζει δυτικά της Ολύτσικας,ο Λακκιώτικος (Δάκαρης-Hammond)
Ο γιος του Ηρακλή Τληπόλεμος , αναφέρεται , ότι από εδώ ξεκίνησε ,ως αρχηγός αποίκων προς τα ΝΑ μέρη της Ελλάδος και από αυτούς, οι Άποικοι της Κύμης από την Εύβοια μετέφεραν το Αλφάβητο και το όνομα Γραικοί στην Ιταλία.
Εκτός από τους Ηρακλείδες(Κάθοδος στον Άδη), η περιοχή συνδέεται έντονα και με τον Αχιλλέα,ως πρόγονος των Μολοσσών.
Η σημερινή Λάκκα ,ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, μεταξύ Θεσπρωτών και Μολοσσών δια τον έλεγχο της Δωδώνης και των βοσκοτόπων.
Μέχρι το Τρίκαστρο (Τρίπολη, Πανδοσία) και τη Βατία, (Ριζοβούνι)έφθαναν οι ανταγωνισμοί των Εποίκων από την Ηλεία, που είχαν βάση το Βουχαίτιο, και των Εποίκων από την την Κόρινθο που είχαν ως βάση την Αμβρακία.
Τα κύρια ρεύματα των προσκυνητών από την Νότια και ΝΑ Ελλάδα ενώνονται στην Ιερά Οδό Αμβρακία –Βουχαίτιο-Δερβίζιανα- Βαρυάδες-Δωδώνη και την ίδια διαδρομή είχε η Ρωμαϊκή Οδός (Νικόπολη-Λάκκα-Οροπέδιο Δωδώνη-Καλπάκι-Αυλώνα-Δυρράχιο).
Χρονικά πιο πίσω ακόμη υπάρχουν σημαντικά ευρήματα , που αναφέρονται στον Παλαιολιθικό και Νεολιθικό άνθρωπο. Π.χ. αξίνη και πέλεκυς από Γεωργάνους και Έλαφο, εκτίθονται στο αρχαιολ.Μουσείο (Η.σ.35).
Μέγιστο ενδιαφέρον για την περιοχή, έχουν οι μυθολογικές παραδόσεις. Μέρος αυτών ,ως αρχικός πυρήνας ,μεταφέρθηκε παραλλαγμένος με τις μετακινήσεις σε όλη την Μεσόγειο και την Μ. Ασία.,όπως η λατρεία της Γης, του Δία , της Διώνης και της κόρης τους Αφροδίτης.
Εδώ τοποθετείται, ο μεγάλος κατακλυσμός με τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα και τα παιδιά τους Έλληνες, ο Κρόνος και η γιγαντομαχία με τους Τιτάνες,ο Ερμής,ο Άδης με τις υποχθόνιες θεότητες.(Πλούτων,Περσεφόνη,Τάρταρα.Ερινύες,Κέρβερος )Η περιοχή έχει πολλά σημεία τρομακτικών γεωλογικών μεταβολών.
Ο Προϊστορικός χάρτης(Η σελ.44)εκτός από τους Γεωργάνους και την Έλαφο αναφέρεται και στο Ρωμανό.
Δεν έχει ερευνηθεί η Λάκκα συστηματικά παρά την πλούσια αναφορά πολλών αρχαίων συγγραφέων.Πχ,κυβιόσχημοι τάφοι της Μπεστιάς είναι έκθετοι σε καταστροφή.
Μετά το 750 π.Χ. στο χάρτη(Η .σελ.46) σημειώνονται τα χωριά Σειστρούνι και Ρωμανό με κυρίαρχη φυλετική οργάνωση τον Μολοσσικό κλάδο Τάλαρες,που μετακινήθηκαν προς την Θεσσαλία.
Ιδιαίτερον ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή με την σύνδεσή της με την Μακεδονία και περισσότερο μετά τον γάμο της Ολυμπιάδας με τον Φίλιππο το 357π.Χ.και τη φυγή της από την Πέλλα.
Στα παιδικά του χρόνια ο Μ.Αλέξανδρος με την επιρροή του ηπειρώτη δασκάλου του Λεωνίδα ,σχημάτισε βιωματική εμπειρία για τους Ηπειρώτες άνδρες πολεμιστές.
Πολλούς από αυτούς, τους φημισμένους Μολοσσούς, τους επέλεξε για τον στρατό του αργότερα.,την περίφημη Μακεδονική Φάλαγγα.
Η μητέρα του Ολυμπιάδα από την Αμβρακία, με τον μικρό της τότε Αλέξανδρο, εκινείτο μεταξύ Αμβρακίας και Δωδώνης δια μέσου της Λάκκας στον ίδιο δρόμο που ακολουθούσαν οι προσκυνητές του Μαντείου.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι και ο Απόστολος των Εθνών,ο Παύλος,περπάτησε από αυτά τα μέρη. Το δείχνουν οι τοποθεσίες που υπάρχουν ναοί με την ονομασία «Απόστολοι»κατά μήκος της Ρωμαϊκής Οδού.Επίσης εντοπίσαμε στους Παπαδάτες τοπική παράδοση.
Και το σημαντικώτερο είναι ο χάρτης του CLAUDE TRESMONTANT(Παύλος,Αμβούργο 1967 και Περιοδ.Ηπειρ.Εταιρεία τ.253 σελ.424.
Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την Λάκκα, διότι εκείνα τα χρόνια της μεγίστης Πολιτισμικής Σύγκρουσης του Παλαιού ειδωλολατρικού κόσμου και του Νέου του Χριστιανικού, η Λάκκα, ήταν στο κέντρο μεταξύ Νικοπόλεως Εύροιας και Δωδώνης.
Αργότερα, υπήρχε συνέχεια με τον επίσκοπο Εύροιας,τον Άγιο Δονάτο, όπου το σημερινό Γλυκύ.
Οι Λακκιώτες τιμούσαμε ιδιαίτερα τον άγιο ως προστάτη του τόπου και φαίνεται αυτό από τις παλαιότερες εκκλησίες.
Στο χάρτη,σελΗ.118 ,σημειώνονται,ως οχυρωμένοι οικισμοί κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια,το Τρίκαστρο, η Βατία,το Σειστρούνι και η Δωδώνη.
Από τις 70 πόλεις που κατάστρεψε από τα θεμέλια ο Αιμίλιος Παύλος το 176 π.Χ. και τον εξανδραποδισμό 150.000 Ηπειρωτών οι Κασσωπαίοι και οι Μολοσσοί έπαθαν τις περισσότερες καταστροφές.Η Λάκκα ήταν στο κέντρο αυτής της συμφοράς και ερήμωσης.(Ησ.116)
Στο χάρτη των πρωτοβυζαντινών χρόνων η Λάκκα εμφανίζεται μεταξύ των τότε πόλεων Δωδώνης,Εύροιας και Νικοπόλεως το Σειστρούνιο(ΣΕΣΤΡΟΥΝΙ) και το Πολυστάφυλο.
Επί της εποχής του Ιουστινιανού ( Μετόχια Λαμπόβου, επισκευή φρουρίων και ανάδειξη οχυρών θέσεων), η περιοχή αμύνθηκε από τις νέες εισβολές αβαροσλάβων και τότε εμφανίζεται η μετονομασία της Δωδώνης σε Τσαρκοβίστα, που σημαίνει « τόπος ιερών.».
Με τις διοικητικές ανακατάξεις δημιουργούνται τα θέματα Βαγενετίας και Νικοπόλεως, όπου οι Βαρυάδεςσημειώνονται ως όριο.

Με το Δεσποτάτο της Ηπείρου ,η περιοχή διατηρεί την Ορθόδοξη ταυτότητά της και συνδέεται με τα δύο βυζαντινά κέντρα, την ΄Άρτα και τα Ιωάννινα..
Με την εξασθένηση της Εξουσίας στο Βυζάντιο και στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, Σέρβοι και Αλβανοί συγκρούονται στο ίδιο τόπο για τον θρόνο των Δεσποτών στα τελευταία χρόνια ,με αποτέλεσμα να παρουσιασθούν ,μετά το 1430 ,οι Μωαμεθανοί .
Η περιοχή, δεν δήλωσε υποταγή,δεν ζήτησε προνόμια και διατήρησε τον βυζαντινό της ελληνορθόδοξο χαρακτήρα με φρούριο προστασίας τα ορεινά χωριά με συνείδηση «Ρωμιού» και Βυζαντινό Κοινό Φλάμπουρο( Λαμπ.Γ΄,σ.57 και Ηπ.Ετ. τ.254)
Κάτω από αυτή την γενική προσέγγιση, σχηματίζεται η Σουλιώτικη Συμπολιτεία με κέντρο το Τετραχώρι και βάση τη Λάκκα Σούλη ,με ακαθόριστα όρια φανερής επιρροής.
Η περιοχή, στα νεώτερα χρόνια ,ανέδειξε με την καθημερινή λιτότητα,με την φυσική άσκηση από τις δυσκολίες της ζωής και με την επίδραση της Ελληνορθόξηςσυνείδησης του «Ρωμιού» τον πολιτισμό της Θυσίας και της Αυτοθυσίας.
Πέρα από τους καταγεγραμμένους μέχρι το 1804, 12 Σουλιώτικους αγώνες, η Λάκκα Σούλη στήριξε την Επανάσταση του 1821 αποτελεσματικά με τις μάχες στα Δερβίζιανα ,του Τόσκεση,των Βαρυάδων,της Μπογόρτσας κ.λ.π.
Εδώ παρουσιάστηκε, τον Σεπτέμβριο του 1821, το πρώτο συνταγματικό κείμενο των 28 άρθρων ,ωςΠρώτη πολιτική οργάνωση κατά την Επανάσταση του 1821, με Εκτελεστική και Δικαστική Εξουσία με εισήγηση του Χρ. Περραιβού.
Η Λάκκα Σούλη, έδωσε έντονο παρών το 1854,το 1897 και ήταν το βασικό στήριγμα του Ηπειρωτικού Κομιτάτου για την απελευθέρωση το 1913.
Στη δεκαετία του 40 πρόσφερε πάρα πολλά και ως έδρα δικαιωμένης από τον χρόνο και τα γεγονότα Εθνικής Αντίστασης, δικαιούται της διατήρησης της μνήμης από τα παιδιά μας και της στοργής της Πατρίδας.
Οι Ευρωπαίοι αναφέρονται με σεβασμό και ευγνωμοσύνη για τον τόπο μας, τον οποίο δεν γνωρίζουμε και τον εγκαταλείψαμε.
Επί τέλους οι 750 νεκροί,(δεν συνυπολογίζονται οι του λεγόμενου εμφυλίου) της Σουλιώτικης Συμπολιτείας από την Ιταλογερμανική Κατοχή και από τους συνεργάτες αυτών Αλβανοτσάμηδων,δικαιούνται τουλάχιστον ένα γενικό μνημόσυνο στην Έδρα και Πρωτεύουσα της Ελεύθερης Ορεινής Ελλάδας,τα Δερβίζιανα.
( Στοιχεία με ονόματα θυμάτων και χωριών από το βιβλίο της Ηπειρωτικής Εταιρείας « Έκθεσης των γενομένων ζημιών..μέχρι της απελευθερώσεως .»).-



ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΚΚΑ ΣΟΥΛΗ ( ΣΕΛΛΑΪΔΑ)
Επιστημονικά αρχαιολογικά στοιχεία, αποδεδειγμένα και δημοσιευμένα στον τόμο ΗΠΕΙΡΟΣ (1997,Εκδοτική Αθηνών) παρουσιάζονται παρακάτω,περιληπτικά.
Χάρτης σελ. 44, που αφορά την προϊστορική περίοδο μέχρι το 750 π.Χ.:
.Επιφανειακά ευρήματα της παλαιολιθικής εποχής στο Ρωμανό.
Επιφανειακά ευρήματα της Νεολιθικής εποχής σημειώνονται στην ¨Ελαφο και τους Γεωργάνους .
Τάφος της εποχής χαλκού σημειώνεται στο Ρωμανό.






































ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΝΙΚ.ΜΠΑΚΟΛΑΣ
Εδ. Πάρεδρος Παιδ.Ινστ.-Επιθεωρητής
Dip.Ed.,B.Ed., B.Pol.Sc.,ProDr.Ed.,.
Γούναρη 42,Αγία Παρασκευή,153.43. Αθήναι.
Τηλ.210-6006134 –6031874—697.4771776
FAX- 210-3621651.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΣΟΥΛΙ ΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ

1. Ο Ιδεολογικός προσανατολισμός της Θυσίας.
Η προσέγγιση του φαινομένου «Σουλιώτες» με ορθολογικά κριτήρια,οδηγεί σε αδιέξοδα.
Πολύ περισσότερο συμβαίνει αυτό, όταν τα κριτήρια προέρχονται από οικονομικές θεωρίες, όπως είναι οι σοσιαλιστικές.
Τα τελευταία χρόνια στη Δύση και πιο έντονα μετά το 1960, αναδεικνύεται δυναμικά η ΄τάξη των « ειδημόνων»,με πρωταγωνιστές τους «τεχνοκράτες».
Οι συμμαχίες όλων αυτών δημιούργησαν ένα πανίσχυρο και πρωτοφανές «νέο κατεστημένο» που αυτοονομάζεται Παγκοσμιοπόίηση
Οι αναγνώστες θα εννοήσουν καλύτερα τα προηγούμενα ,μελετώντας τα βιβλία:
DANCING ALONE,( Χορεύοντας Μόνος) του Frank Schaffer και το WHO KILLER HOMER ( Ποιος σκότωσε τον Όμηρο) των JOHN HEATH και VICTOR HANSON, με τα οποία αποκαλύπτεται ο πολιτιστικός πόλεμος κατά της Ελληνικής Σκέψεως και κατά της Ορθοδοξίας.
Το φαινόμενο « Σουλιώτες» δεν ερμηνεύτεται με τα παραπάνω υλιστικά και ορθολογικά κριτήρια,διότι παρουσιάστηκε ως Ιδεολογία με παγκόσμια απήχηση, διότι ήταν ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ.
Για να γίνει περισσότερο κατανοητός περιγράφεται μια σκηνή από τη Σουλιώτικη Τραγωδία της αποχώρησης του Γιώρη-Μπότσαρη από το Σούλι,από το Παλαιχώρι της Λάκας Σούλη το 1800 .
(Απόσπασμα διήγησης των γερόντων Σταύρου και Δημητρίου Τόκα,άνω των 70 ετών,στο Σούλι τον Ιούλιο του 1943. Τον Σεπτέμβριο του 1943 Τσάμηδες με στολές Ναζί κατακρεούργησαν τα γεροντάκια στα σπίτια τους στο Σούλι.). Σελ. 188-192.

«…………….Δεν τον θέλω πατέρα τον Καπετάν Παλάσκα,δεν μου φάνκε καλός άνθρωπος…..
Πίστευε ο Πολέμαρχος ότι ο Παλάσκας ήταν γαμπρός από τους λίγους,πλούσιος,ακουσμένος και ξακουσμένος καπετάνιος με τα έχηα του και τα παραέχηα του………
Τα Χριστούγεννα γίνκε ο γάμος, άτυχος γάμος γιατί αλήθεψ΄η Μαρία,η καλύτερη τσούπρα του Γιώργο Μπότσαρη.
……………………….Και όταν το Μποτσαρέικο ξεκίνησε για το Τζουμέρκο, η Μαρία στύλωσε τα ποδάργια της.
-__Εγώ δεν πάω πουθενά.Εδώ στο Σούλι θα πεθάνω.
Ετοίμασε τα πράματα του άντρα της, αλλά δεν υπάκουσε ούτε σ’ αυτόν, ούτε στη μεγάλη φάρα του Πατέρα της.
…………….Να πεις στον Αϊ-Καλόγερο ότι το Φλάμπουρο θα το φέρω η ίδια εγώ η Μαρία.
Όταν ρήμαξε το Παλιοχώρι από το Μποτσαρέικο η Μαρία με βουρκωμένα μάτια κατέβασε το μεταξένιο φλάμπουρο απ΄το κοντάρι. Ήταν μαύρο, πολύ μεγάλο,δώρο της αυτοκράτειρας Αικατερίνης,με ολόχρυσα κρόσσια ολόγυρα και ένα Δικέφαλο αετό στη μέση. Στο πάνω μέρος με άσπρα γράμματα¨: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
__ Έφερα Άι _καλόγερε το Φλάμπουρο του Σουλιού και μαζί μ’αυτό και την Ψυχή μου……»

Αποσπασματικές φράσεις για μια γυναίκα Σουλιώτισσα που από Μαρία έγινε η Μοναχή ΜΑΚΑΡΙΑ .
Πρόσφερε πολλά στο Έθνος μέχρι το 1863.

2.Η Σουλιώτισσα στις Δομές της Σουλιώτικης Συμπολιτείας.
Από τα προηγούμενα σαφέστατα προκύπτει το ότι είναι οπωσδήοτε απαραίτητο για τον κάθε συγγραφέα,ερευνητή,επιστήμονα κ.λ.π. να είναι γνωστό ένα βιογραφικό του σημείωμα που να φαίνονται όλες οι επιρροές που έχει δεχτεί,αλλά ταυτόχρονα και ο ίδιος να προσδιορίζει και την ιδεολογική του ταυτότητα.
Έτσι μειώνεται η δυνατότητα παραπληροφόρησης,παραποίησης,προπαγάνδας κι αυξάνεται η δυνατότητα ελέγχου αξιοπιστίας της Πηγής.
Στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να δούμε την Σουλιώτισσα μέσα από την Δομή της ΣουλιώτικηςΣυμπολιτείας που είχε χαρακτηριστικά συνέχισης του Βυζαντίου.
Μια σύγχρονη Κοινότητα με χαρακτηριστικά Βυζαντινά ,ίσως η μοναδική, είναι η του Αγίου ΄Ορους Πολιτεία.


2.1. Σύγκριση της τότε Σουλιώτικης Συμπολιτείας και της Αθωνικής.

Η Σύγκριση των δύο Κοινοτήτων είναι δύσκολη, διότι στο Άγιο Όρος κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι το πνευματικό και ο πνευματικός αγώνας με το άβατο των Γυναικών, ενώ στη Σουλιώτικη Συμπολιτεία.είναι το κοσμικό και ο κοσμικός αγώνας
.Είχαμε και στο Σούλι έντονες Πνευματικές εξάρσεις,ιδιαίτερα μετά από τις διδαχές του Πάτρο-Κοσμά και την εγκατάσταση του Καλόγερου Σαμουήλ.
Και οι δυό Εθνομάρτυρες προήρχοντο από το Άγιο ΄Ορος.
Το Πολίτευμά των δυο Κοινοτήτων ήταν Αριστοδημοκρατικόν, οι αποφάσεις ήταν Συλλογικές και σε αυτές τις διαδικασίες λάβαιναν μέρος οι Ηγούμενοι, οι Γέροντες,οι ΄Αριστοι,οι Αρχηγόί των Πατριών (Φαρών) και οι αντιπρόσωποι των χωριών. Το Συνταγματικό κείμενο ήταν απλό, κατανοητό και γνωστό σε όλους. Ήταν μια μονάχα λέξη ,ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.
Και την ερμήνευαν σωστά άνδρες,γυναίκες και παιδιά όπως την καταλάβαιναν όταν έψαλναν το « Τη Υπερμάχω ..» στις εκκλησιές τους πρώτα και όπως την ερμήνευαν οι Γέροντες στο «Κριτήριο της Πατρίδος»ή το Κυβερνείο.
Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μετείχαν και όλες οι Γυναίκες του Τετραχωρίου,διότι υπήρχε μεταξύ τους Σεβασμός Ιεραρχίας και σχέση Πειθαρχίας.
Και μετείχαν σε αυτές τις Συνελεύσεις οι Γυναίκες όχι τόσο με το μυαλό τους αλλά περισσότερο με την καρδιά τους.
Ο πατριωτισμός και η Πίστη συνδέονται με την συναισθηματικό μας κόσμο περισσότερο και η Σουλιώτισσα,τότε Φεμινίστρια , ερμήνευε σωστά τα λόγια του Πατρο Κοσμά: «… ίση με τον άνδρα την έκαμε ο Θεός την Γυναίκα».
Εδώ σε αυτούς τους βράχους οι ποιμενίδες Σουλιώτισσες κατανόησαν και έκαναν πράξη το Ομότιμον.
Οι μάχες των γυναικών πολλές φορές ήταν ξεχωριστές από τις μάχες των ανδρών,όπως με την Μόσχω Τζαβέλαινα το 1792 και με τον χορό του Ζαλόγγου στο τέλος του 1803.
Από τη δράση και τα αποτελέσματα προκύπτει ότι προϋπήρχε συλλογική απόφαση. Αυτή η συλλογική Συνείδηση των Γυναικών διατηρήθηκε έντονα και εκδηλώθηκε το 1912-13 με το ανέβασμα των κανονιών στη χιονισμένη Ολύτσικα και πιο προχωρημένα με την ανάδειξη σε Αρχηγό σε ανδρικό σώμα της Κωστακίτσαινας.
Στο Άγιο ΄Όρος υπάρχουν τώρα οι 20 Μονές,οι Σκήτες,τα Κελλιά,οι Καλύβες,τα Καθίσματα και τα Ησυχαστήρια. ΄Όλοι συνδέονται μεταξύ τους με σημείο αναφοράς τις Καρυές.Εκεί βουλεύονται οι 20 Ηγούμενοι και σε σοβαρές περιπτώσεις λαβαίνουν μέρος και 20 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι.(Ιερά Σύναξις).
Την Διοικητική Εξουσία ασκεί η Ιερά Κοινότης των 20 εκλεγμένων αντιπροσώπων.
Την εκτελεστική Εξουσία ασκεί η 4μελής Ιερά Επιστασία από την οποία εκλέγεται ο Πρωτοεπιστάτης.
Στη Σουλιώτικη Συμπολιτεία το σημείο αναφοράς είναι το Σούλι. Εδώ βουλεύονται οι αρχηγοί από τις φάρες και οι αντιπρόσωποι των χωριών της Συμπολιτείας.
Από εδώ όμως ασκείται και η Διοίκηση από τους αντιπροσώπους -συνδέσμους των φαρών του Τετραχωρίου στα χωριά. Μερικές φορές έφθαναν πολύ κοντά στα Γιάννινα,π.χ. στην Κοσμηρά. Υπήρχε και διευρυμένη αντιπροσωπευτική Συγκέντρωση των πλησιεστέρων χωριών, υπήρχε και Πολέμαρχος.
Κοινό χαρακτηριστικό και στις δυό Πολιτείες ήταν οι Κεντρικές Εκκλησίες σε κάθε Χωριό και οι Καθολικοί Ναοί των Μονών.που συνδέονταν με πνεύμα Υπακοής.
Ο Λαμπρίδης αναφέρει χαρακτηριστικά,ότι οι αποφάσεις που παίρνονταν στο Σούλι έμπαιναν και σε τελική βάσανο με συζήτηση στη Μονή της Παναγίας του Τόσκεση της Κεντρικής Λάκκας Σούλη.(Τ.γ΄,σελ. 63}.

Οπωσδήποτε επικρατούσε Πατερικό Πνεύμα, περισσότερο κοσμικό στη Σουλιώτικη Συμπολιτεία
Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ της Πατρικής Εξουσίας και της Ανδροκρατούμενης Εξουσίας,όπως αυτή εφαρμόζεται σε Μουσουλμανικές κοινωνίες.
Στην πρώτη η Αγάπη και η Θυσία είναι αυτονόητα κατά το πρότυπο της Εκκλησίας, ενώ στη δεύτερη περίπτωση κυριαρχεί το κοσμικό στοιχείο που πάντα είναι ανοιχτό στην κατάχρηση και στην αυθαιρεσία.
Πέρα από αυτή την απαραίτητη διάκριση , δεν πρέπει να λησμονούμε, ότι η τότε σύγκρουση είχε έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα μεταξύ Ορθοδόξων και Μουσουλμάνων.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια η γυναίκα στο Σούλι είχε την θέση την παραδοσιακή, της Ελληνίδας του Βυζαντίου και της Ρωμιάς
Η Εκκλησία είχε διατηρήσει ως Κεφαλή της οικογένειας τον Πατέρα, έτοιμο για κάθε θυσία, όπως Κεφαλή της Εκκλησίας είναι ο Κ.Η.Ι.Χριστός.
Η οικογένεια είναι δεμένη σε μια αδιάσπαστη ενότητα , όπως προέκυπτε από τα Μυστήρια του Γάμου και της Θείας Κοινωνίας από το Κοινό Ποτήριον της Σωτηρίας.
Σχολεία των απλών Σουλιωτων ήταν ,οι Ναοί ,βιβλία ήταν οι εικόνες της εκκλησίας.
Τρόπος ζωής είναι το θέλημα του Θεού,όπως ένιωθαν « τα Γράμματα του Θεού» που διάβαζαν οι απλοϊκοί ιερείς, που τους τιμούσαν ιδιαίτερα
Ακόμη οι τοποθεσίες όπου ήσαν οι Ναοί και οι ονομασίες των από τα τιμώμενα πρόσωπα, έπαιρναν σπουδαία μηνύματα ζωής.
Στο Λεξικό πού έγραψε στην Κέρκυρα το 1809 ο νεαρός τότε Μάρκο Μπότσαρης, το μεγαλύτερον μέρος αναφέρεται στον εκκλησιαστικό βίο. Το ίδιο παρατηρούμε και στο Ημερολόγιο του Φώτου Τζαβέλλα ,αρχίζοντας με την Νηστεία.
Κατά κανόνα η γυναίκα έφευγε από το πατρικό της σπίτι και τη φάρα της για να επιτευχθεί η πλήρης ενότητα της νέας οικογένειας.
Τιμούσαν αμφότεροι τους Γονείς τους,αλλά αμέσως έτειναν προς συναισθηματική και οικονομική αυτονομία με αυξημένη ευθύνη στο νέο υποψήφιο πατέρα.
Χαρακτηριστικά είναι τα δημοτικά γαμήλια τραγούδια του χωρισμού της Νύφης από την πατρική της οικογένεια. Άσματα που παραστατικά περιγράφουν την Χαρμολύπη.
Το ίδιο γίνονταν και σε όλα τα άλλα μέρη της Ελληνικής Χερσονήσου,κατά το Βυζαντινό Οικογενειακό Δίκαιο ,που εφάρμοζε η Εκκλησία.
.


2.2. Η Ιεράρχηση Δομών (Η.Ε.τ.257/99)

Η Συνοχή της Σουλιώτικης Κοινωνίας, στηρίζονταν στο Ορθόδοξο φρόνημα,στη μεγάλη τους αγάπη για την Πατρίδα και στην διατήρηση του Γένους με τον ιερό θεσμό της Οικογένειας.
Παγκόσμια σήμερα κινείται ένα παράξενο ιδεολογικό ρεύμα που αποβλέπει στην αποσύνθεση της Κοινωνίας, με την ονομασία « Αποδόμηση της Κοινωνίας».
Οι θεωρητικοί αυτής της θεωρίας παρουςιάζονται με διάφορα προσωπεία και διαφορετικές δυναμικές.
Π.χ.Το σύνθημα «Αλλαγή» ήταν έντονο ρεύμα και στην Ελλάδα, εκφράστηκε με μεγάλο Κοινοβουλευτικό Κόμμα που επέφερε βαθύτατες κοινωνικές αλλαγές.
Αυτά τα ρεύματα επηρεάζουν καλοπροαίρετα, ένα μεγάλο μέρος του πνευματικού δυναμικού της χώρας, ιδιαίτερα του Πανεπιστημιακού, και έτσι εξηγούνται κάποια παράξενα φαινόμενα , όπως η διδακτορική διατριβή της κ. Βάσως Ψιμούλη που αναφέρεται σε αγοραπωλησία της Γυναίκας.
Βάλθηκαν λοιπόν κάποια κέντρα ισχυρά να ανατρέψουν αυτές τις δομές που είναι δομές του Ελληνοχριστινικού Πολιτισμού.
Αυτές οι δομές έχουν μεταξύ τους, ως αξίες Πολιτισμού , Ιεράρχηση, με πρώτη την Θρησκεία, μετά την Πατρίδα και μετά την Οικογένεια.
Η Σουλιώτισσα είναι αυτή που μέσα στις τόσο δύσκολες συνθήκες διατήρησε αυτή την Παράδοση, που είναι παράδοση Θυσίας. Επιβεβαιώνεται ιστορικά με τα ανεπανάληπτα κατορθώματά της,υμνείται στα δημοτικά τραγούδια και λαμπρύνεται με τις θρυλικές αναφορές στη Λογοτεχνία ,στην Ποίηση στη Γλυπτική και στη Ζωγραφική.
Για περισσότερο από150 χρόνια, η Σουλιώτισσα είχε κυρίαρχη θέση στο Εκπαιδευτικό Σύστημα της χώρας,ως Αναγνωστικό κείμενο,ως Σχολική Μουσική,ως σχολική δραματική ποίηση και ως σχολικός Διάλογος.
Και ταυτόχρονα μέσα σε αυτό το εκπαιδευτικό Σύστημα της Χώρας υπήρχε πάντοτε ένα κεντρικό σημείο Αναφοράς, πρώτο στην Ιεράρχηση των Ιδεών. Αυτό ήταν η έννοια της Ελευθερίας.
Την βασική αυτή έννοια την καλλιεργούσαν και την ανέπτυσαν οι Γυναίκες.
Αυτή ήταν η κεντρική Ιδέα για κάθε διδακτική ενότητα και αυτήν στήριζαν οι άλλες επί μέρους ιδέες.
Αυτά τα ακατανόητα αφηρημένα νοήματα, οδηγούσαν ως χειροπιαστά μηνύματα στη Γυναίκα Σουλιώτισσα που είχε για πρότυπά της την Υπέρμαχο Παναγιά,την Αγία Παρασκευή,την Αγία Θεοδώρα της Άρτας,τον τοπικό της Άγιο Δονάτο ,τον ¨άγιο Γεώργιο,τον ΄Άγιο Δημήτριο(Ζάλλογγο),τον Άγιο Μηνά. Είναι χαρακτηριστικό στην περιοχή οι μήνες να παίρνουν ονόματα Αι-Δημήτρης, (Τ)αξιάρχης , Αντριάς
Στο Σούλι η γυναίκα είχε και μεγάλη Δύναμη και Εξουσία μέσα στα πλαίσια του Ελληνορθόδοξου Πολιτισμού.

2.2.1. Θρησκεία.

Από τα προηγούμενα φαίνεται καθαρά ότι η Σουλιώτικη Συμπολιτεία με όλα τα χωριά, (περισσότερα από 100) είχε την μορφή θρησκευτικών Ορθοδόξων Κοινοτήτων με κέντρο ένα Κεντρικό Ναό.
. Επίσης και οι Συνοικισμοί κάθε χωριού είχαν και αυτοί τον δικό τους Ορθόδοξο Ναό.
Σήμερα,Δεκέμβριος 2002,στα περισσότερα χωριά σώζονται οι ίδιες Εκκλησίες από εκείνα τα χρόνια.
Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι στην έδρα της Συμπολιτείας κεντρικός Ναός ήταν ο ΄Άγιος Γεώργιος,του οποίου η επιλογή δεν ήταν τυχαία.
Η εικόνα του Αγίου μιλάει μονάχη της: Ένας νέος καβαλλάρης πάνω σ’ άσπρο άλογοτην ώρα που σκοτώνει έναν φοβερό και πελώριο δράκοντα.
Η παράσταση εκφράζει τόλμη με στοιχεία υπερφυσικά. Εκφράζει μια ιδέα Ιερού σκοπού.Θέλει Αυτοθυσία για να σωθεί ο λαός,η Πατρίδα , η Πίστη.
Ο Συμβολισμός είναι και σήμερα επίκαιρος,διότι διψούμε για καθαρό νερό από την Πηγή της Ιστορίας και μας εμποδίζουν.
.
Οι περισσότεροι Ναοί είχαν αυλές και χαγιάτια, για τις Συνάξεις και τις Συνελεύσεις.
Εκείνο που πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα είναι η ξεχωριστή τιμή που αποδίδονταν στον Τοπικό μας ΄Άγιο Δονάτο, Επίσκοπο Εύροιας(όπουτο σημερινό Γλυκύ).
Στην έδρα της Συμπολιτςίας ο Λαμπρίδης καταγράφει δύο Ναούς προς τιμή του Αγίου Δονάτου.
Η εικόνα του Αγίου Δονάτου είχε ιδιαίτερη τιμή και σε όλους τους Ναούς των χωριών και ιδιαίτερα στην ΚΕΝΤΡΙΚΉ Λάκκα Σούλη. Δυστυχώς άγνωστο ή απαρατήρητο από τους νεώτερους ντόπιους σήμερα.
΄Ιδια τιμή δίδεται και στην Αγία Παρασκευή, που μαρτύρησε στην περιοχή μας, στην Πούντα. Οι ξένοι μελετητές αποφεύγουν να ερμηνεύουν αυτά τα γεγονότα λέγοντας αυθαίρετα ότι οι Σουλιώτες ήλθαν από άλλα μέρη.
Σε όλα τα χωριά τιμάται πάνω απ΄’όλα η Παναγία.
Εκείνο που είναι εντυπωσιακό είναι τα θρησκευτικά Πανηγύρια με πρώτο και μεγαλύτερο του Αγίου Δονάτου που κρατούσε 3 μέρες με προσκυνητές και πανηγυριστές ακόμη και από τα χωριά που ήσαν ανατολικά της Ολύτσικας.
Αυτές οι παραδόσεις διατηρήθηκαν ως τρόπος ζωής περισσότερο από τις Σουλίώτισσες.
Η μάνα του Μάρκο- Μπότσαρη ήταν από το χωριό Βαρυάδεςκαι η μητρική του πρώτη γλώσσα αποτυπώνεται στο δίγλωσσο Λεξικό του.με έντονη Ορθόδοξη απόκλιση.
Τρεις κόρες είχε ο Παπαζώτος από τους Βαρυάδες, μία παντρεύτηκε ατού Μπάλλα τον Γεώργιο Κύργιο,η άλλη, η μάνα του Μάρκου, τον Κίτσιο Μπότσαρη,και η τρίτη στο Σούλη τον Γιωργάκη Σταύραινα.
Τα κατάλοιπα μιας ιστορικής μνήμης είναι το λίπασμα για μια νέα αναγέννηση και ανθοφορία.Παγκόσμια υπάρχει μια κινηση για λήθη με υποκατάστατα Ιστορίας,π.χ. Παγκόσμια Ιστορία της Ουνέσκο.
Για μας η δική μας Ιστορία είναι γεννήτρια ρεύματος και πηγή ζωής σε ειρηνικούς κυρίως χρόνους.
Οι Εβραίοι απέφυγαν την μαλάκυνση του εγκεφάλου και την μαλθακότητα , διατηρώντας για χιλιάδες χρόνια την συνοχή τους και τα πιστεύω τους με την Ιστορία τους. Εκείνοι ως στόχο τους είχαν την απόκτηση Δύναμης με το χρήμα και το πέτυχαν.
Εμείς όμως,φορείς του Λόγου και του Πνεύματος,έχουμε Οικουμενική Αποστολή. Δεν αποβλέπουμε στην Παγκόσμια Κυβέρνηση.
Η λιτότητα της Σουλίώτισσας δημιούργησε την προοπτική του Μέλλοντς του Ελληνικού Λόγου.
Οι Σουλιώτες τιμωρήθηκαν το 1803 διότι «ψήλωσε ο νούς τους» (από τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη) από περηφάνεια και αλαζονεία, συνήλθαν όμως μετά την ταπείνωση και βρήκαν πάλι το Ορθόδοξο φρόνημά τους.
Οι Σουλιώτισσες είναι αυτές πού κατάλαβαν τα λόγια του Καλόγερου Σαμουήλ καλύτερα από τις εγωιστικές διαφωνίες των ανδρών τους.
Αυτές πρώτες συνέχισαν το Ολοκαύτωμα, που δίδαξε ο Καλόγερος στο Κούγκι.
Αυτή η Θυσία και Αυτοθυσία των γυναικών στο Ζάλογγο,στη Ρηνιάσα στο Σέλτσο και στην Κιάφα τον Ιούνιο του 1822 ήταν το μήνυμα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ που ξεσήκωσε παγκόσμια Συνειδήσεις.
Τότε οι γραμματιζούμενοι του κόσμου ανακάλυψαν την Ευ-ψυχία,που σημαίνει αδάμαστη ψυχική δύναμη που υπερνικά τα αδιέξοδα.
Την Ευψυχία την γεννά η Πίστη. Δεν παρέδωσαν την ψυχή τους στους άπιστους Τουρκαλβανούς. Δεν αυτοκτόνησαν.
΄Έγινε το απρόβλεπτο, το απρόοπτο,αυτό που συμβολίζει ως Αυτοθυσία η εικόνα του Αγίου Γεωργίου.

2.2.2. Πατρίδα
Οι λεγόμενοι και αυτοπροσδιοριζόμενοι ως «προοδευτικοί» χρησιμοποιούν τον όρο Πατριωτικό στη θέση του όρου Εθνικό.
Υπάρχει κίνδυνος γρήγορα να εγκαταλείψουν και αυτό τον όρο, όταν αντιληφθούν ότι η λέξη συνδέεται με την λέξη Πατέρας.
Οι ίδιοι απομακρύνθηκαν από την λέξη Πατρίδα, που επίσης συνδέεται με την λέξη Πατέρα.
Ίσως ανακαλύψουν στην έννοια ρατσιστικά ή σοβινιστικά στοιχεία.
Δεν θα συμβεί αυτό στην Ορθόδοξη Ελληνίδα που γνωρίζει καλά να κάνει διάκριση του ομότιμου και της Ισότητας,του διαφορετικού ρόλου του Φύλου και δεν θα θελήσει ποτέ να αντικαταστήσει την λέξη Πατρίδα , δημιουργώντας.Ματρίδα. ΄Ολοι μας όμως εκδηλώνουμε την μυστηριακή Ενότητα με τη φράση: « Μητέρα Πατρίδα».

Ο Πατέρας Θεός μας στον Παράδεισο ήθελε τον Αδάμ να εργάζεται και την Εύα βοηθόν του. (Γέν.2,8 και 20)
Τα βάρη, τα δύσκολα και οι πολλές ευθύνες ανατέθηκαν στον Αδάμ. Από την ώρα που ο Αδάμ δεν πήρε τις ευθύνες του και άφησε μόνη της την Εύα σε διαλογισμούς, χάθηκε ο Παράδεισος.
Μας αρέσει δεν μας αρέσει σε μας τους νεώτερους το θαύμα του Σουλίου οφείλεται περισσότερο στις Σουλιώτισσες και λιγώτερο στους άνδρες, όπως προκύπτει από μια βαθύτερη ανάλυση των γεγονότων και της διατήρησης των Σουλιωτών στο προσκήνιο για τριακόσια χρόνια.
Η μητέρα Σουλιώτισσα κρατούσε την Ενότητα της Οικογένειας και δημιουργούσε το πρότυπο και το αρχέτυπο του άνδρα μέσα στην οικογένεια πρώτα,στη Φάρα μετά και στη Συμπολιτεία στο τέλος. Το σχήμα ενότητας φαίνεται και τοπικά και εξελικτικά με κοινό σημείο το πρώτο δημιούργημα το Σούλι από περίοικους της Περιοχής. ( Σούλι—Τετραχώρι- Συμπολιτεία των 11, των 64 και των 132 ή 129). Ενότητα που στηρίζεται στην Εκκλησία και στο «Κριτήριο της Πατρίδος» και με Σύνταγμα την Λέξη Ελευθερία.
Αυτό το Σύνταγμα των Σουλιωτών απλά και κατά θαυμαστό τρόπο το ερμήνευσαν οι γυναίκες κοντά στα μοναστήρια του Ζαλόγγου και του Σέλτσου με το δίλημμα ΒΡΑΧΟΣ ή ΧΑΡΕΜΙ; Τι θα προτιμούσαν οι σύγχρονες φεμινίστριες;

.
Η Σουλιώτισσα ήταν πάντα μαζί με τον άντρα της κι έκανε την ίδια δύσκολη ζωή. Σκληραγωγημένη στους κόπους και συνηθισμένη στον κίνδυνο έτοιμη και για τον πόλεμο για την Πατρίδα. Παρατίθεται ένα περιστατικό:

Η κυρά και χήρα του Φώτου,η Δέσπω,το 1823 έμενε στο μικρό νησί Κάλαμο,κοντά στο Θειάκι. Τα παιδιά της,ο Κίτσος και ο Ζυγούρης πολεμούσαν στο Μεσολόγγι. Κάποια μέρα έφτασε το μαύρο μαντάτο και στον Κάλαμο.Οι Σουλιώτισσες άρχισαν τα μοιρολόγια.
Για μια στιγμή πετάχτηκε ολόρθη η Τζαβέλλαινα,σφούγγιξε τα δάκρυα και πρόσταξε:
__Πάψτε τα κλάματα Σουλιώτισσες…. Κείνοι πήγαν ατού Χριστού τον δρόμο!…Σηκωθείτε τώρα ..Πάσχα έρχεται,να βάψουμ’αυγά,γιατί είν’ αμαρτία και ο Θεός θα οργισθεί.
Κρυφαναστενάζοντας για τα χαμένα παλληκάρια άρχισαν τις πασχαλιάτικες προετοιμασίες. Την ώρα που βάφανε τα μαύρα αυγά ήρθε καινούργιο μήνυμα ότι τα παλληκάρια είναι καλά. Γονάτισε αμέσως η Καπετάνισσα:
__Δόξα ν’άχει η Χάρη Σου Χριστέ μου.. Μου τους εφύλαξες..Μα ‘γω πάντα τους έχω ξεγραμμένους!.

Τέτοιες σκηνές ζήσαμε και στα νεώτερα χρόνια,π.χ. με την Κώστα Κίτσαινα το 1912,τις άλλες Λακκιώτισσες και πολύ πρόσφατα στη 10ετία του 40 στην Σουλιώτικη Επικράτεια.




2.2.3. Οικογένεια.(Η.Ε.τ.261/2000)

Είδαμε τον κεντρικό ρόλο της Εκκλησίας στην οργάνωση, των χωριών,των συνοικισμών, του Σουλίου,του Τετραχωρίου κ.λ.π
Αλλά και η Γεωργοκτηνοτροφική δομή των χωριών της Συμπολιτείας με τις στάνες και τα λίγα καλλιεργούμενα χωράφια ήταν συνδεδεμένη στενά και με όλες τις άλλες διάσπαρτες εκκλησίες σε διάφορες τοποθεσίες.
Με την εικονογραφία τους λειτουργούσαν ως μοναδικά Σχολεία,παντού, πάντοτε και σε όλόκληρο τον Πληθυσμό.
Ο γάμος ήταν το βασικότερο γεγονός για την επίγεια ζωή του Σουλιώτη.
Για την Γυναίκα ιδιαίτερα με την καρδιακή προσέγγιση και τον συναισθηματισμό της, ήταν το κορυφαίο,ήταν αυτό που κληρονομήσαμε από τους γονείς μας ως ευχή «και στη Χαρά σου».
Η μοναδική Χαρά,η ευλογημένη Χαρά της Εκκλησίας.
Με αυτή τη Χαρά, τον Γάμο της Κανά,έγινε το πρώτο Θαύμα και η πρώτη δημόσια εμφάνιση τουΝυμφίου,ως Κεφαλή της Εκκλησίας.
Ο ίδιος το παρέδωσε στην Ορθοδοξία ως πρώτο και μεγάλο Μυστήριο.
Και ήταν εκεί η Κυρία Θεοτόκος,η Παναγία, με βασικό ρόλο,ενισχύοντας τις ανθρώπινες σχέσεις,καθοδηγώντας και μεσιτεύοντας.
Το ίδιο έκαναν και οι Άγιοι Απόστολοι,οι οποίοι παρίστανται όχι απλώς ως μάρτυρες,αλλά ως συνδαιτημόνες σ’αυτό το μεγάλο μυστήριο της ζωής. Όλοι εν Κυρίω,διατηρώντας την αυτονομία των ,με την προσωπικότητά τους καταξίωναν τις αγαπητικές ανθρώπινες σχέσεις.
Αυτές οι ευαγγελικές εικόνες ήταν οι μοναδικές για το νέο ζευγάρι στα Σουλιωτοχώρια που συγκινούσαν περισσότερο τον γυναικείο πληθυσμό. Δεν υπήρχε τότε η σύγχρονη κυρά-δασκάλα,τηλεόραση,για να παραμορφώσει το φρόνημα.
Ο γάμος στα Σουλιωτοχώρια κρατούσε πολλές μέρες με κεντρικό στοιχείο το πνευματικό και την Ενότητα
Με την οικογένεια δημιουργείται η «κατ’εικόνα Εκκλησία».
Έτσι γρήγορα κατανοούσαν τον σκοπό του Ορθόδοξου Γάμου που ήταν:
Πρώτος σκοπός η αλληλοβοήθεια των δύο συζύγων για να πετύχουν το «καθ’ Ομοίωσιν». Η γυναίκα γίνεται ο συμπαραστάτης,ο συνοδοιπόρος στη δύσκολη πορεία.
Ο δεύτερος σκοπός είναι η διατήρηση της Σωφροσύνης των συζύγων.
Και ο τρίτος η παιδοποιϊα,ή η τεκνογονία.

Οι ξεκαθαρισμένοι ρόλοι μέσα στην οικογένεια είχαν και μια ευρύτερη και αξιοθαύμαστη διάσταση.
Ήθελαν τους άνδρες τους, γενναίους,θαρραλέους,μεγαλόψυχους.
Οι γυναίκες μόνες τους δημιουργούσαν τέτοια πίεση κοινωνική στους άνδρες, ώστε να μετατρέπονται οι ίδιοι σε παλληκάρια .
Του αντρειωμένου η γυναίκα, είχε προτεραιότητα παντού και δημιουργούσε μια πρωτόγνωρη αξιοκρατική βράβευση, ιεραρχία και καταξίωση. Οι παντρεμένες γυναίκες επέβαλαν στους άνδρες άμιλλα για το άριστον.
Η γυναίκα του κιοτή και του δειλού δέχονταν κατάμουτρα την κατάκριση για τον άντρα της που ήταν ανάξιος για την πατρίδα.
Γυρίζοντας στο σπίτι μιλούσε με πολύ σκληρά λόγια στον άντρα της για να διορθώσει τη στάση του και να γίνει γενναίο παληκάρι.
Και δεν είναι αυτή η θέση της Σουλιώτισσας αντίθετη με τον Θεανδρικόν Λόγον : «Μη νομίσητε ότι ήλθον βαλείν ειρήνην επί την γην.
Ουκ ήλθον βαλείν ειρήνην αλλά μάχαιραν.» Ματθ. Ι΄,34.
Η Ορθόδοξη Σουλιώτισσα γνώριζε καλά ως πιστή, ότι η μάχαιρα,η διαίρεση , ο διχασμός και ο πόλεμος προκύπτουν από την αδικία,από την ανθρώπινη κακία. Δεν προκύπτουν από το Ευαγγέλιον του Κυρίου.
Ήλθαν οι άπιστοι ως Κατακτητές και η άμυνά μας συνεχίζεται στα Σουλιώτικα βουνά από τους μαχητές του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου,ο οποίος ποτέ δεν παρέδωσε την Πόλη στους Αγαρηνούς. Ο θρύλος για τους Σουλιώτες θέλει τον Βασιλιά του «μαρμαρωμένο»,και ως απόδειξη κράτησαν το ίδιο κόκκινο με λευκό σταυρό σταυρό λάβαρο, ως κοινή για όλους σημαία.


2.3.Κοινωνική και Οικονομική Δομή.

Είχε η Σουλιώτισσα μεγάλη εξουσία στα χέρια της.
Όταν δυό Σουλιώτες τσακώνονταν μεταξύ τους,ποτέ δεν θάμπαινε άνδρας να τους χωρίσει, γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις τα πράγματα γίνονταν πολύ χειρότερα.
Μεσολαβούσαν οι γυναίκες και ο λόγος τους ήταν σεβαστός.
Ήταν αδύνατο να αναμιχθούν άλλοι άνδρες, διότι υπήρχε φόβος με την αναστάτωση να χτυπηθεί καμιά Σουλιώτισσα.
Τότε ο άγραφος νόμος έλεγε:
Όποιος σκοτώσει γυναίκα τιμωρείται πολύ σκληρά, σαν νάχει σκοτώσει τόσους Σουλιώτες,όσους θ’αποκτούσε η σκοτωμένη. Ο φονιάς αναλάμβανε να αναθρέψει άλλα τόσα ορφανά.


2.4. Τα σύμβολα.
Η κόκκινη σημαία με τον λευκό σταυρό στη μέση και τα 4 λευκά αστέρια στις 4 άκρες είναι ίδια με αυτή του Βυζαντίου,όπως ήταν το Λάβαρο του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.(Λαμπρίδης,Γ΄σελ.57).
Κυριαρχεί το βυζαντινό κόκκινο χρώμα που συμβολίζει το αίμα των μαρτύρων της Ορθοδοξίας και των αγωνιστών του Βυζαντίου.
Στο τέλος του Σύντάγματος του Ρήγα Φεραίου , γίνεται λόγος για το πορφυρούν ένδυμα πολέμου των προπατόρων μας.(Ηπειρ,Εταιρ.τ.254 και 256/99.)



3.Οι θυσίες.(1792-1800-3- 1804----17-6-1822---1912-13.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι με τις Θυσίες τους οι Γυναίκες στο Ζάλογγο, στη Ρηνιάσα, στη Μονή Σέλτσου ,στους αγώνες του 1821 με κορύφωση την 17-6-1822 έσωσαν την τιμή και την αξιοπρέπεια του Έθνους.
Από την μελέτη των πηγών της Ιστορίας των Σουλιωτών, προκύπτει σαφέστατα ότι η Σωφροσύνη της Σουλιώτισσας την κράτησε μακριά από λάθη και ανθρώπινες αδυναμίες.
Περισσότερα λάθη έκαναν οι άνδρες και μπήκαν πολλές φορές σε χώρους αλαζονίας από τις επιτυχίες. Ο Καλόγερος Σαμουήλ είχε επισημάνει αυτές τις αδυναμίες των ανδρών έγκαιρα και γρήγορα οργάνωσε την άμυνα στο Κούγκι.
Οι γυναίκες ήσαν αυτές που έδειξαν κατανόηση και Υπακοή.
Στην πιο κρίσιμοι στιγμή που κινδύνευε το Γένος των Σουλιωτών,η Μοναχή Μακαρία οδήγησε 1000 γυναικόπαιδα στην Πάργα με προορισμό την Κέρκυρα. Γυναίκες έσωσαν τότε το Γένος και ξαναπέτυχαν την Ενότητα των ανδρών και όλων των Γενών στην Κέρκυρα αργότερα.
Στις γυναίκες του Γεωργάνου στα μέσα του 1803, ξέσπασε η μανία του Αλη- Πασιά, αφού κρέμασε στον πλάτανο, που ήταν μπροστά στο Σεράι του Μουχτάρ ,τον Πάπα- Ζήση της Αγίας Παρασκευής, που έμεινε στην Ιστορία ως Πάπα-Τσιρούκης
.Η συνεργασία του Πάπα- Ζήση με τον Καλόγερο της Αγίας Παρασκευής στο Κούγκι,όπως και του άλλου Καλόγερου του Γκουμπέ των Μεσιανών στα Δερβίζιανα,του Μακάριου,για τη σωτηρία του Γένους, ερέθιζε τον Τύραννο και με τους Τουρκαλβανούς ξέσπαγε στα Γυναικόπαιδα με λύσσα.
Από αυτά τα μέρη ξεπετάχτηκε αργότερα, η Μαρία Ναστούλη ως Καπετάνισσα,για να γράφουν το 1912 οι εφημερίδες, εκτός της Ελλάδος,της Ν.Υόρκης,του Βουκουρεστίου και της Αλεξανδρείας. Στην Αμερική ιδρύθηκαν και Σωματεία με Επωνυμία «Ζάλογγο, Σουλιώτισσες κ.λ.π.».

4.Η Εθνική και Παγκόσμια αναγνώριση και ευγνωμοσύνη.
Για την προσφορά της Γυναίκας του Σούλη έχουν γραφτεί πολλά κείμενα, Ελληνικά και Ξένα. Ιδιαίτερη εντύπωση δημιουργείται από όσα έγραψε Τούρκος Αξιωματικός που βρίσκονταν στον Χορό του Ζαλόγγου.τον οποίο μνημονεύει και η Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. Διάβασα μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση Ερμηνείας του Φαινομένου της Θυσίας του Ζαλλόγγου τουΑνδρέα Μιχαλόπουλου . Η αναγνώριση αποδεικνύεται από τα πολλά συγγράμματα που έχουν γραφτεί., από τους πολλούς Ζωγραφικούς πίνακες, από Λογοτεχνικά έργα κ.λ.π.
Βησσαρίων Μπακόλας, Παλλήνη 31 Δεκεμβρίου 2002

ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΝΙΚ.ΜΠΑΚΟΛΑΣ
Πάρεδρος Παιδ.Ινστ.-Επιθεωρητής
Dip.Ed.,B.Ed., B.Pol.Sc.,ProDr.Ed.(3952/82ΔΙΚΑΤΣΑ)
Γούναρη 42,Αγία Παρασκευή,153.43. Αθήναι.
Τηλ-FAX 210-6031874, κ.6974771776
EMAIL: Vissarionbakolas@yahoo.gr

Ερείπια Ακρόπολης στο μέσον της Κεντρικής Λάκκα Σούλη.

Ένας ερασιτέχνης αρχαιολογικών ερευνητής,ο κ.Κώστας Ιωνάς, γεννημένος στην Πόλη, με σημειώσεις από τα βιβλία του N.G. Hammond, παρουσιάσθηκε στην Αχλαδέα Ιωαννίνων την Τρίτη της 16ης Ιουνίου, άνοιξε την ατομική του σκηνή κοντά στο σπίτι του κ. Αποστολάκη ζητώντας πληροφορίες για το Καστρί. Κατά παράκληση του κ. Αποστολάκη το πρωινό της επομένης 17 Ιουνίου τον οδήγησα με την βοήθεια του κ. Γεωργίου Κατσούρα στην αρκετά δύσβατη από το πυκνό δάσος τοποθεσία.
Είμαστε στον συνοικισμό Βαδίστρα του Δ. Δ. Αχλαδέας και η ερευνώμενη περιοχή Καστρί, είναι ιδιοκτησίες κατοίκων του συνοικισμού, στις οποίες , από χρόνια λόγω της ερήμωσης, δεν ασκείται καμιά δραστηριότητα. Μόνο αγριογούρουνα χαίρονται την πανέμορφη περιοχή,την καταπράσινη με την εξαιρετικά πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Είναι ένας πανέμορφος μεγάλος γήλοφος με μεγάλη ορατότητα και δυνατότητα επισκεψιμότητας λόγω της εξαιρετικής θέας στο κέντρο της Λάκκας. Το Καστρί δεσπόζει των δύο επί μέρους κοιλάδων των παραποτάμων του Άνω Αχέροντα, Δυτικά του Γκολεμιώτικου και Ανατολικά του Λακκιώτικου που ο αείμνηστος πρύτανης Δάκαρης, προσδιορίζει ως Σελλήεντα όπως και ο Χάμμοντ(Ηπει Γ σελ58). Σελλαϊδα είναι το αρχαίο όνομα της Λάκκας, από τους Σελλούς από τους οποίους, επιστημονικά τεκμηριωμένο, προέρχεται το όνομα Ελλάς,Έλληνες κ.λ.π όπως και το Γραικοί και διεθνές Greace : «Ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δε ΄Ελληνες» κατά τον Αριστοτέλη στα Μετεωρολογικά Ι - 352. Και ο μύθος του Δευκαλίωνα και της Πύρας συνδέονται με τις μεγάλες γεωλογικές μεταβολές, όπως δείχνουν κατάλοιπα στον Παντοκράτορα, στη Λίππα και το μεγάλο ρήγμα του Αχέροντα.
Λέγοντας Καστρί, οι κάτοικοι των γύρω χωριών εννοούν τον χώρο που εκτείνεται:Ανατολικά μέχρι τα σπίτια της Βαδίστρας,Δυτικά μέχρι την εκκλησία ΄Άγιος Μηνάς και την τοποθεσία Τζαβέλα όπου αρχίζει το Δ.Δ.Σμυρτιάς,Βόρεια μέχρι την τοποθεσία Σταυρός, όπου ο αυχένας της λοφοσειράς διασχίζεται με τον νέο αμαξιτό δρόμο. Νότια εκτείνεται μέχρι την μικρή πηγή και τον βατό δρόμο που είναι και σύνορο με το Δ.Δ. Γεωργάνων, όπου υπήρχε ιδιοκτησία Μπακολαίων και νοτιότερα η Παλιοκούλια, (Κούλια του Κουτσονίκα).
Αφήνοντας τα αυτοκίνητα στο Σταυρό με επιτυχή διείσδυση προς τα Νότια διασχίσαμε την κορυφογραμμή και τα εκατέρωθεν ερείπια μακροστενούς τείχους 500 περίπου μέτρων και 50 με 70 μ.πλάτους.Οι επιχωματώσεις,η χρησιμοποίηση υλικών από τους εκάστοτε οικιστάς,οι εδαφομετακινήσεις ,η διαμόρφωση χωραφιών κ.λ.π. η διόγκωση από τις ρίζες των δένδρων έχουν αλλοιώσει σημαντικά την εξωτερική εμφάνιση. Πιστεύω όμως ότι ήταν μια σημαντική Ακρόπολη πολλών οικισμών της αρχαίας Σελλαϊδας. Είχα επισκεφθεί το Καστρί πριν από πολλά χρόνια και αργότερα δέχτηκα την θεωρία ότι ήταν ένα από τα πολλά Κάστρα που προστάτευαν σημαντικούς δρόμους, όπως την Ιερά Οδό που συνέδεε την Αμβρακία,το Βουχαίτιο και άλλες πόλεις με την Δωδώνη ή αργότερα την Ρωμαϊκή που συνέδεε την Νικόπολη με την Ρώμη. Η χθεσινή μου περιφορά γύρω από το γκρεμισμένο τείχος με έκανε να διευρύνω την σκέψη μου πέρα από το κάστρο προστασίας οδών,προς την προστασία οικισμών και αγαθών.Είδαμε παλαιά κοιλώματα από ερασιτεχνικά σκαψίματα,μας μίλησαν για πολλά επιφανειακά σπασμένων κεραμικών τα οποία επιβεβαίωσε και ο κ.Γεώργιος Κατσιούρας με τα προσωπικά του βιώματα και τις γνώσεις του ως Τοπικού Παράγοντα στην Κοινότητα Και τον Δήμο. Αξιομνημόνευτη είναι η παιδική ανάμνηση,πριν από 60 και πλέον χρόνια, του κ.Ελευθερίου Γιαννάκη: «Μικρά παιδιά της Βαδίστρας συναγωνιζόμασταν τότε, χωρίς να ξέρουμε, ποιος θα σπάσει περισσότερα πήλινα αντικείμενα..»
Στο Παύλο Βοιωτίας το 1971 είχα παρατηρήσει κάποια παρόμοια ερείπια σε λόφο,πολύ λιγότερα από το δικό μας Καστρί,τα οποία περιέγραψα και πήραν ευρεία δημοσιότητα στον τοπικό και Αθηναϊκό τύπο. Επί τόπου έφθασαν οι αρμόδιοι που επιβεβαίωσαν για την πόλη Οπούντα,την πατρίδα του Πατρόκλου και του Αίαντα του Λοκρού. Κάποτε οι αρμόδιοι πρέπει να μας μιλήσουν και για την Λάκκα Σούλη,για την Αχλαδέα( ευρήματαΟικονόμου),για τους Γεωργάνους( τον αμφίστομο πέλεκυ, της πηγής της Παναγίας, την σκαλισμένη σε βράχο σαρκοφάγο) τους τάφους της Μπεστιάς (Βατίας;..) του Ρωμανού κ.λ.π. Ευχαριστώντας θερμά τον ερευνητή κ.Ιωνά, τον κ.Κατσούρα και όσους μου έδωσαν αφορμή για αυτές μου τις σκέψεις παραθέτω φωτογράφηση, που είναι από το Καστρί του φιλόλογου, φοιτητή τότε (1972) Κωνσταντίνου Μπακόλα .





.